داستان يك حماسه

در همان شماره از مجله تلاش كرديم برخي نكات شنيدني درباره مراحل توليد اين سريال تلويزيوني را هم جمع آوري و منتشر كنيم كه متاسفانه اين كار عملي نشد. حالا اين مطلب پيش روي شما است و با خواندن آن مي توانيد برخي نكات جالب توجه درخصوص نحوه ساخت اين سريال تلويزيوني را مطالعه كنيد. اين سريال محصول مشترك بنياد شهيد و امور ايثارگران و شبكه يك سيما است و در 24 قسمت به كارگرداني يدالله صمدي توليد شده است و پخش آن تا 22 بهمن ماه ادامه خواهد داشت.

ساخت سريال از كي و كجا آغاز شد؟

سريال تلويزيوني «شوق پرواز» يك مرحله پيش از ساخت بسيار بسيار طولاني دارد. فراهم آمدن مقدمات ساخت اين سريال از سال 74 طي نامه اي كه از سوي بنياد شهيد به دفتر مقام معظم رهبري ارسال شده بود، آغاز شد. در همان زمان دفتر مقام معظم رهبري دستور همكاري دادند و سه تن از نويسندگان ارتش فيلم نامه اي براي اين سريال نوشتند. اين فيلم نامه در سال 76 وارد مرحله ي پيش توليد شد و حتي بخش هايي از آن تصويربرداري شد. در اين مرحله دكور شهر «قزوين» در شهر «كرمان» ساخته شد كه شامل محله كودكي و نيز خانه و مدرسه عباس بابايي بود. در اين مرحله از كار «حسين قاسمي جامي» كارگردان اين سريال بود اما به دليل مشكلات محتوايي كار در همين مرحله متوقف شد.
پس از يك توقف حدودا 10 ساله، بار ديگر در سال 1386 ساخت اين پروژه رسما كليد خورد. فيلم نامه فعلي شوق پرواز محصول مشورت هاي گروه سازنده و نويسنده سريال با خانواده شهيد بابايي، نماينده بنياد شهيد و امور ايثارگران و ارتش است. اين فيلم نامه سرانجام در زمستان سال 1387 به نتيجه اي قطعي رسيد و با ورود «يدالله صمدي» به عنوان كارگردان به پروژه، كار وارد مراحل جدي شد و تصويربرداري سريال از خرداد سال 88 آغاز شد.

شهاب حسيني چگونه بازيگر شوق پرواز شد؟

خانم «مليحه حكمت» همسر عباس بابايي با ديدن فيلم «دل شكسته» ساخته «علي روئين تن» علاقمند شده بود تا شهاب حسيني نقش شهيد عباس بابايي را ايفاء كند. اين اتفاق در زماني رخ داد كه شهاب حسيني به دليل دريافت سيمرغ بلورين از جشنواره فيلم فجر براي بازي در فيلم «سوپر استار» اعلام كرده بود ديگر قصد ندارد در سريال هاي تلويزيوني بازي كند اما با مطالعه فيلم نامه «شوق پرواز» و اطلاع از نظر خانم حكمت تصميم خود را زير پا گذاشت و به گروه سازنده اين سريال پيوست.

مليحه حكمت جوان، مليحه حكمت ميانسال

ايفاي نقش «مليحه حكمت» در جواني و ميانسالي ابتدا به مهراوه شريفي نيا و آزيتا حاجيان پيشنهاد شد تا اولي در نقش جواني مليحه حكمت و دومي در نقش ميانسالي اين شخصيت مقابل دوربين بروند اما اين دو بازيگر به دلايلي نتوانستند در اين سريال حضور پيدا كنند و در نهايت الهام حميدي ايفاي نقش مليحه حكمت در جواني و افسانه بايگان هم ايفاي نقش خانم حكمت در دوره ميانسالي را به عهده گرفتند.

چرا بازيگر نقش خانم حكمت با گريم پير نشد؟

گروه سازنده سريال ابتدا به اين ايده فكر كرد كه نقش هر دو مقطع سني خانم حكمت را الهام حميدي ايفاء كند و چهره در مقطع دوم نقش با گريم «ميانسال» شود اما تست هاي گريم صورت گرفته نشان داد اين كار كيفيت چنداني نخواهد داشت و در نتيجه گروه سازنده از اين كار منصرف شد. علت هم اين بود كه در تلويزيون امكان نمايش «موي سپيد خانم ها» به عنوان يكي از نشانه هاي پير شدن وجود ندارد و به همين دليل گروه گريم بايد چهره را پير و شكسته كنند كه اين كار هم در تست هاي گريم جواب نگرفت.

فرزندان عباس بابايي در مقابل دوربين

از عباس بابايي سه فرزند به نام هاي: سلما، حسين و محمد به يادگار مانده است. صمدي در مقام كارگردان دوست داشت فرزندان عباس بابايي حضوري هرچند كوتاه در سريال داشته باشند كه با موافقت سلما و حسين، اين اتفاق رخ داد اما محمد فرزند كوچك عباس چندان موافق جلوي دوربين رفتن نبود.

ضبط صحنه هاي تعزيه با كمك خانواده واقعي شهيد بابايي

پدر عباس بابايي هر سال تعزيه عيد قربان را در قزوين اجرا مي كرد و فرزندش عباس هم نقش اسماعيل را ايفاء مي كرد. براي بازسازي اين صحنه از گروه تعزيه اي استفاده شد كه مديريت آن به عهده «عموي همسر شهيد بابايي» يعني «رجب خوئيني» است. او پس از فوت پدر عباس فعاليت اين گروه تعزيه را ادامه داده و همچنان هرسال در عيد قربان تعزيه اجرا مي كنند كه در اين سريال نيز به كمك گروه سازنده آمدند و صحنه تعزيه با كمك آنها اجرا شد.

خانه واقعي عباس بابايي، لوكيشن سريال

در بخش هايي از سريال شوق پرواز كه «ليلي» به سراغ «مليحه حكمت» مي رود و در خانه اش با او ملاقات مي كند، در خانه واقعي شهيد عباس بابايي تصويربرداري شد. اين خانه يك خانه سازماني در حوالي منطقه «قصر فيروزه» است كه از سال ها قبل در اختيار عباس بابايي و همسرش بوده و خانم حكمت هنگام حضور در تهران، در اين خانه زندگي مي كند و از ميهمانانش در اين خانه پذيرايي مي كند. «خانم حكمت» يادگارهايي از عباس را در اين خانه نگهداري مي كند كه براي تصويربرداري اين بخش آنها را در اختيار گروه سازنده سريال گذاشت. خانم حكمت چندين بار تصميم گرفته تا اين خانه را تحويل نيروي هوايي دهد اما آنها حاضر به تحويل گرفتن خانه نشده اند.

اولين صحنه اي كه شهاب حسيني مقابل دوربين رفت

شهاب حسيني چند ماه بعد از آغاز تصويربرداري به گروه سازنده سريال پيوست و اولين صحنه اي كه او مقابل دوربين رفت، صحنه حضور او در مدرسه پس از بازگشت از امريكا بود.
حسيني پيش از حضور در مقابل دوربين و آغاز بازي در اين سكانس، چند كلمه اي با «يدالله صمدي» كارگردان سريال گفت و گو كرد و سپس با خودش خلوت كرد، دو ركعت نماز خواند و پس از آن بازي خود را آغاز كرد.

چرا بازيگران شوق پرواز لهجه قزويني ندارند؟

در زمان فراهم آوردن مقدمات ساخت سريال شوق پرواز، بحث و گفت و گوي فراواني درخصوص لهجه سريال صورت گرفت. لهجه قزويني هم مانند «لهجه آذري» و «لهجه گيلاني» ويژگي هاي خاص خود را دارد و اگر خوب ادا نشود و بازيگري بدون تسلط كامل بر اين لهجه بخواهد قزويني صحبت كند، به جاي آنكه نتيجه مثبتي حاصل شود، حاصل كار خنده دار از آب در مي آيد و به تمسخر لهجه قزويني ها منجر مي شود. براي حل اين مسئله گروه به فكر «آموزش دادن لهجه قزويني» افتاد اما براي افرادي كه زبان يا لهجه اي خاص را بلد نيستند، يادگيري چنين لهجه اي سخت است و ممكن بود تركيب اين لهجه با لهجه فارسي، سرتاسر كار را تحت الشعاع قرار دهد. به همين دليل زبان و لهجه فارسي به عنوان «لهجه و زبان معيار» انتخاب شد تا تقليد ناشيانه از لهجه قزويني، باعث ايجاد فضايي مصنوعي ـ كه مطمئنا اعتراض هموطنان قزويني را به دنبال داشت ـ منجر نشود.

كروات يا پاپيون؟

در قسمتي از سريال كه عباس بابايي ازدواج مي كند و مراسم عروسي او برگزار مي شود، او كراوات زده بود. چنين صحنه اي هرچند ساده و پيش پا افتاده به نظر مي رسد اما در عرف سريال هاي تلويزيوني كه معمولا شهدا را از كودكي «شهيد» نشان مي دهند، اندكي بي سابقه است!
پيش از به تصوير كشيدن اين صحنه هم از همسر شهيد بابايي درخصوص جزئيات روز عروسي سوال شد. خانم حكمت در روز تصوير برداري اين صحنه در سر صحنه حضور داشت و گفت: «عباس روز عروسي اش كت و شلوار پوشيده و پاپيون زده بود».
بر همين اساس يك بار صحنه هاي عروسي با پاپيون تصويربرداري شد و يكبار ديگر با كراوات. علت اينكه اين بخش از سريال به دو شكل تصويربرداري شد اين بود كه در مرحله نهايي و آماده سازي كار، متناسب با ضوابط پخش تلويزيون يكي از اين دو نسخه مورد استفاده قرار گيرد كه در نهايت «نسخه كراواتي» مورد استفاده قرار گرفت.

شخصيتي به نام «سعيد خجسته فر»

اغلب مخاطبان سريال شوق پرواز با تماشاي قسمت هاي ابتدايي اين سريال تصور مي كردند «سعيد خجسته فر» كه از كودكي با عباس بابايي بوده و همراه با او مراحل خلباني را طي مي كند، وجود خارجي دارد. برخي از آنها براي يافتن اطلاعاتي از سعيد در فضاي مجازي جست و جو كرده اند اما چيزي از او به دست نياورده اند! «سعيد خجسته فر» ما به ازاء حقيقي ندارد و آنچه در تمامي دوستان عباس بوده، در سعيد خلاصه شده است. سعيد چكيده و خلاصه دوستان و اطرافيان عباس است تا ديگر نياز نباشد داستان به سراغ تك تك شخصيت ها و اطرافيان او برود.
واقعيت اين است كه «سعيد خجسته فر» ما به ازاء حقيقي ندارد و آنچه در تمامي دوستان عباس بوده، در سعيد خلاصه شده است. سعيد چكيده و خلاصه دوستان و اطرافيان عباس است تا ديگر نياز نباشد داستان به سراغ تك تك شخصيت ها و اطرافيان او برود. ماجراي ممنوعيت پرواز او به دليل داشتن همسر خارجي هم منطبق بر واقعيت است. پيش از انقلاب برخي از جوان هاي ايراني در سفر به خارج از ايران براي طي كردن دوره هاي آموزشي در پايگاه هاي نظامي، با دختراني خارجي ازدواج مي كردند اما از اين موضوع را مخفي نگه مي داشتند زيرا طرح آن مي توانست در ارتش برايشان مشكلاتي ايجاد كند. بعد از انقلاب اين مسئله حادتر شد و به مشكلي جدي براي اين سربازان تبديل شد كه در سريال نمونه اي از آن را مشاهده كرديد.
شخصيت «سرهنگ سلطاني» رييس پايگاه هوايي اصفهان هم ما به ازاء خارجي ندارد و هيچ گاه فردي به اين نام فرمانده پايگاه هوايي اصفهان نبوده است. حضور شخصيت هاي واقعي در سريالي مانند شوق پرواز محدوديت هاي فراواني ايجاد مي كرد و در صورت نام بردن از يك شخصيت واقعي ـ كه در قيد حيات است ـ اين الزام را ايجاد مي كند كه تمام جزئيات درخصوص آن را رعايت شود تا اعتراضي از سوي آن شخص و بستگانش مطرح نشود و به همين دليل براي جلوگيري از خطرهاي احتمالي از اين ترفند استفاده شد.

نقد خلبان ها و متخصصان پروازي به سريال «شوق پرواز»

سريال شوق پرواز علاوه برمخاطبان عام، مخاطباني حرفه اي هم دارد كه يا خلبان هستند و يا اطلاعات نظامي فراواني دارند. يكي از ايرادهايي كه اين بينندگان حرفه اي به سريال شوق پرواز وارد كردند، رنگ هواپيماي F -14 است كه در زمان وقوع داستان اين سريال و زمان جنگ به رنگ « استتار خاكي قهوه اي» بوده و پس از جنگ رنگ تحميلي ايران و عراق به رنگ «طوسي» تغيير كرده است.
براي رفع اين ايراد قرار بود در ابتداي ساخت سريال رنگ هواپيماها را از طوسي به خاكي تغيير دهد اما در شروع كار متوجه شدند رنگ كردن هواپيما كاري به شدت خاص و پيچيده است كه بيش از يك ماه و نيم زمان مي برد و براي اين كار بايد از رنگ هايي خاص استفاده كرد كه در بازار عادي موجود نيست و اگر قرار باشد هواپيما با رنگ هاي عادي رنگ شود، با اولين تيك آف تمام اين رنگ ها از روي هواپيما مي پرد و پاك مي شود.

باز شدن در آرشيوهاي نيروي هوايي به روي عوامل شوق پرواز

بخش هاي مهمي از صحنه هاي پروازي اين سريال كه در آن عمليات هاي پروازي به تصوير كشيده مي شود با استفاده از تصاوير آرشيوي شكل گرفت. اين تصاوير از آرشيوه هاي تخصصي نيروي هوايي ارتش بيرون آمد و با زحمت فراوان در مرحله تدوين در كنار هم قرار گرفت. صحنه هاي پرواز 140 جنگنده ايراني به سمت عراق و بمباران مناطق حساس اين كشور، صحنه هايي كاملا واقعي بود كه در همان زمان و توسط دوربين هاي 16 ميلي متري كه به زير هواپيماها بسته شده بود تصويربرداري و براي اولين بار از تلويزيون پخش شد.
ماهنامه سينمايي 24 ـ بهمن 1390

انتهاي پيام/
منبع: سايت رسمي سريال شوق پرواز