مرد دوران غربت انقلاب

نوید شاهد: حجت الاسلام معادیخواه به رغم آنکه همکاری مستمری با شهید سعیدی نداشته،ولی به دلیل آنکه خود از مبارزین ثابت قدم و پیگیر بوده است،شیوه های مبارزاتی آن شهید بزرگوار و مرتبت و ارزش مبارزه در آن سال های سنگین را به نیکی می شناسد و لذا تکریم و تحلیل وی از شهید سعیدی شایان تامل بسیار است.

دورادور ایشان را می شناختم. در محلی که بودند با چند تن از ائمه جماعات در آن منطقه مباحثه داشتند که یکی از اینها یعنی آقای وثوق که داماد مرحوم آشیخ عباس تهرانی بود و تحصیلات فقهی اش بیشتر در نجف بود و در تهران در همین منطقه، مسجدی را اداره می کرد، نسبت دوری هم با ما داشت.ایشان در واقع با عموی ما باجناق بود.

یکی هم آقای بطحائی گلپایگانی بودند که نمی دانم زنده هستند یا نه و مقداری از شرح لمعه را پیش ایشان خواندم. اینها با آقای سعیدی مباحثه فقهی داشتند. ویژگی برجسته ایشان این بود که در دوره غربت انقلاب، همچنان تلاش می کرد که این شعله در مسجد خودش خاموش نشود. غربت انقلاب که می گوئیم، در واقع باید زمان را دوره بندی کنیم. از سال 40 که نهضت شروع شد تا 43 و 44 ، در محافل متدینین، فراگیر بود و این حرکت با اجماع فقها شروع شد و طبعاً همه دین باورانی که در قلمرو هر مرجع تقلیدی بودند، ناگزیر این حرکت را به عنوان یک حرکت دینی پذیرفته بودند. شروع حرکت با اجماع بود. این البته از شاهکارهای امام در آغاز کار است که خودش بحث مفصلی را می طلبد. با فشارها به تدریج ریزش هائی شروع شد که آن هم شرحی دارد، ولی به هر حال اوج حرکت در محرم 42 بود. هرچند در آن مقطع هم ریزش هائی پیش آمده بود، ولی همچنان همه متدینین در صحنه بودند تا 15 خرداد که بالاخره این نهضت با خشونت سرکوب شد که به ظاهر شکست نهضت بود، اما در واقع موفقیت بزرگی بود که به هر حال بین رژیم و مردم یک شط خونی پدید آمد که دیگر امکان سازش نبود. امام تحت فشار احساسات و عواطف مردم آزاد شدند و جشن ها برگزار شد و امام چند ماهی باشکوه و عظمت در قم بودند. بعد از تبعید امام به تدریج غربت نهضت آغاز شد، یعنی از سال 44 به بعد تا سال 49،50 دوره خاموشی است. از این سال داستان دیگری شروع می شود که شرائط آن متفاوت است. ویژگی های مرحوم سعیدی در این فاصله جلوه می کند. در بخشی از این سال ها سکوت مطلق حاکم است، البته از سال 47 به بعد به دلایلی شرایط خاصی پیش می آید.

یکی از این دلائل فوت مرحوم آقای حکیم است که منشاء جنب و جوش می شود. کسی که می خواهد زندگی مرحوم سعیدی را مطالعه کند، درخشش اصلی او را در نخواهد یافت،مگر ویژگی های سال های 44 تا 49 را بشناسد. تلاش ایشان این بود که دست کم در مسجدی که هست، یاد و نام امام، فراموش نشود و به هر بهانه ای که هست، حتی اگر مسئله گفتن هم هست، اسم ایشان بیاید. آنچه که باعث نوعی همکاری هرچند کوتاه مدت من و ایشان شد، انتشار درس های ولایت فقیه بود که نخستین بخش از اینها با دستگاه پلی کپی که در اختیار بنده بود، منتشر شد که من وقتی به آقای هاشمی رفسنجانی گفتم اینها باید تکثیر بشوند، شرایط به گونه ای بود که ایشان با ناامیدی گفت که امکانات و وسایل موجود نیست و وقتی شنید امکاناتی در اختیار ما هست، خوشحال شد. به ایشان گفتم که آقای سعیدی، این درس ها را از رادیو بغداد پیاده کرده، بنابراین با نقش آقای هاشمی که قبلاً با آقای سعیدی همکاری داشتند، شش درس از دروس ولایت فقیه را با همکاری آقای سعیدی که با خط خودشان نوشته بودند، نوشتیم و تکثیر کردیم. متاسفانه در جریان پاکسازی هائی که بارها انجام دادیم، نمی دانم دفتری را که ایشان این درس ها را به خط خود نوشته بود، چه کردم که جای تاسف دارد. یک فردی هم دفترچه آقای سعیدی را آورد به ما داد که مرحوم

سعیدی به شوخی به او می گفت: «حاج محمود دوچرخه پز»، کارش دوچرخه سازی و مغازه اش در باغ فردوس پیچ شمیران بود و خودش هم نمی دانست چه چیزی را آورده و به ما داده! یک سند از این کار در مجموع اسنادی که از مرحوم سعیدی چاپ شده، هست و آن این است که تلفن آقای سعیدی شنود می شده و یک کسی از آقای سعیدی چیزی را با اشاره طلب می کند که شنونده می فهمد که او منظورش ولایت فقیه امام است.آقای سعیدی هم در پاسخ می گوید نزد فلانی است و دارد روی آن کار می کند و ساواک متوجه می شود که ما داریم اینها را تکثیر می کنیم، ولی اینکه چرا در آن مقطع اقدامی نکردند، باید در اسناد ساواک جستجوکرد دو علت آن را بیرون آورد. شرح آن دستگاه پلی کپی را من در «جام شکسته» داده ام که هیئت هائی بودند به نام هیئت مکتب المهدی و چند هیئت دیگر که با هم ادغام شده بودند و کارهائی در آنجا انجام می شد. ما به بهانه اینکه درس هائی در این جلسات مطرح می شوند، باید چاپ شوند، خودمان را به دستگاه تکثیر مجهز کردیم. آن روزها دستگاه تکثیر، فراوان نبود و چیزی مثل قاچاق بود. بنابراین مرحوم آقای سعیدی این دفتر را برای ما فرستادند و من هم با آن دستگاه، با حروف خیلی ریز در 42،43 صفحه آن را ، تکثیر کردم. بخشی از اسناد مربوط به این کار هم در کتابی که برای آقای لاجوردی منتشر شده، هست. اسنادش هست، ولی نامی از افراد نیست. آنجا اگر کسی بخواهد این اسناد را ببیند، باید تحت عنوان شیخ حسن نصیری ببیند، برای اینکه آقای لاجوردی یکی از کسانی بود که این درس ها را در بازار به شکل تقریباً نیمه علنی پخش می کرد، یعنی به هر کسی که آشنا بود، می داد. اینها را در جعبه کفش می گذاشت و از آن جعبه ها برمی داشت و به افراد می داد.

آقای لاجوردی چند تا تراکت مربوط به بازی ایران و اسرائیل را هم آورد و با آن دستگاه تکثیر کرد. در آن ماجرا عده ای به هواپیمائی ال - آل حمله کردند که به گروه ال- آل معروف شد. آقای لاجوردی را گرفتند. او در بازجویی مقاومت کرد و گفت: کسی که اینها را به ما می دهد فردی است به نام شیخ حسن نصیری. پرسیده بودند شیخ حسن نصیری کیست؟ گفته بود آقای مطهری در حسینیه ارشاد، اورا به من معرفی کرده. کار تا اینجا پیش آمد که آقای مطهری را بردند و بازجوئی مختصری هم کردند، منتهی آقای مطهری گمان می کرد که یادش نیست، یعنی فردی را به ایشان معرفی کرده. ساواک هم از ایشان پذیرفت و فشاری نیاورد.

فشار هم می آورد به جائی نمی رسید، چون چنین چیزی وجود خارجی نداشت، بنابراین بخشی از این اسناد تحت عنوان شیخ حسن نصیری در کتاب آقای لاجوردی هست. یک وقت هست مطلبی مستند به خاطره است که خاطره می تواند راست باشد یا دروغ باشد، ولی این مطالب را عرض کردم که اگر کسی خواست به سند محکم هم برسد، از این راه ها ممکن باشد. ارتباط بنده با آقای سعیدی در همین حد بود. بعد هم نامه ای را که ایشان در قضیه سرمایه داری های امریکائی برای علما پست کردند، ما برایشان تکثیر کردیم. بعد از این قضیه دیگر پیش نیامد که من آقای سعیدی را ببینم تا وقتی که خبر شدیم ایشان در زندان قزل قلعه به شکل شهادت گونه ای از دنیا رفته و این در فضائی بود که آیت الله حکیم فوت کرده بود و نیروهای طرفدار نهضت، سعی می کردند مرجعیت امام را تبلیغ کنند.

روزی این خبر به ما رسید که ما در مجلس بزرگداشت آقای حکیم در مسجد همت تجریش جمع شده بودیم که در آن فضا سعی شد تقیه را کنار بگذاریم و صراحتاً از امام نام ببریم. شاید اولین جلسه ای که از آقای سعیدی نام برده شد، همین مجلس بود و بعد از آن هم شهربانی ما را دستگیر کرد.

از نوع ارتباط آیت الله سعیدی با حضرت امام خاطره ای دارید؟

من چیزی که به اطلاعات خودم برگردد، ندارم که بگویم، بلکه اطلاعات من هم در حد همان نامه هائی است که ایشان به حضرت امام نوشته که بخشی از آنها در کتابی که درباره مرحوم سعیدی چاپ شده هست و بخشی هم در اسناد امام که اخیراً چاپ شده است.

برخی گفته اند که به شهادت رساندن آیت الله سعیدی پس از رحلت آیت الله حکیم، شاید نوعی زهرچشم گرفتن از امام و یاران ایشان بوده تا دامنه تبلیغات امام را محدود کنند.

به هر حال بازداشت ایشان که دلیل روشنی داشت. ایشان با نوشتن آن نامه به علما و اعتراض به اینکه چرا ساکت هستید و وارد میدان مبارزه نمی شوید، در واقع مخالفت صریح خود را با رژیم اعلام کرده و مستقیماً وارد میدان مبارزه شده بود، ضمن اینکه شنودهائی هم که گفتم و مسئله ضرورت ولایت فقیه را نشان می داد، وجود داشت، بنابراین دستگیری ایشان دلیل روشنی داشت، ولی اینکه داخل زندان چه اتفاقی افتاده، باید تحقیق شود. چندین فرض وجود دارد. فرض اول این است که ایشان در شرایطی قرار گرفته که برای نیروهای مبارز از جانب او خطری باشد و بنابراین اجتهاد کرده که موضوع را منتفی کند. این فرض خیلی بعید است چون کسی که عمری برای اعتقاد خودش

مبارزه و مقاومت کرده و پایبند احکام دینی است، دست به انتحار نمی زند. فرض دوم این است که ایشان را عمداً کشته باشند که یک مقدار بعید است، چون اسنادی که مانده حاکی از این نیست که بازجوئی های ایشان به اتمام رسیده باشد. ساواک ابتدا شخص را تا جائی که می توانست از اطلاعات تخلیه می کرد و بعد او را از بین می برد. اسنادی که از آیت الله سعیدی باقی مانده، چنین احتمالی را منتفی می کند.

پژوهشگر باید این اسناد را ببیند، اما تا جائی که من مطالعه کرده ام، بازجوئی ها مختصر است و هنوز به مرحله خاصی نرسیده است. فرض سوم این است که ایشان را تحت فشار جسمی و روانی خاصی قرار داده اند و بی آنکه بخواهند، منتهی به شهادت ایشان شده است. البته این فرض نسبت به فرض اول و دوم معقول تر است که باز جو فشاری آورده که منتهی به قتل ایشان شده. فرض چهارم هم این است که ایشان در اثر سکته از دنیا رفته است. مقایسه این چهار فرض و مستند کردن آنها نیاز به کار تحقیقی دارد.

آیا نامه ای که آیت الله سعیدی به علما نوشتند، نتیجه ای هم داشت؟

مشکل بتوان به دقت ارزیابی کرد که تک تک افرادی که این نامه ها را دریافت کرده اند، چه احساسی داشته و چه اقداماتی کرده اند، اما نکته مهم این است که شهادت ایشان آن چنان تأثیری گذاشت که این چیزها در آن گم می شد.

آنچه که به طور مشخص اثر گذار شد، خود این خبر بود که ایشان در زندان به شهادت رسیده است، چون کسی از تعبیر مرگ استفاده نمی کرد و همه از شهادت ایشان می گفتند، بنابراین بازتاب این خبر بسیار وسیع و مؤثر بود و بقیه مسائل در مقایسه با این خبر به نظر نمی آیند. این نامه شاید برای سیصد چهارصد نفر از علما پست شده بود.

پس از تبعید امام، سکوت و خفقان زیادی بر جامعه حاکم می شود. آیت الله سعیدی در چنین جوی سکوت را می شکند و به مبارزه می پردازد. این رویکرد، دو سئوال را مطرح می سازد. یکی اینکه قضیه سرمایه گذاری امریکائی ها در ایران چه اهمیتی داشت که تا این حد، حساسیت ایشان را برانگیخت و سئوال دوم اینکه چرا دیگران سکوت کردند؟

فضای کلی جامعه در آن مقطع، فضای مبارزه با امریکا بود و گفتمان غالب در محافل مبارزاتی، گفتمان غلبه سرمایه داری امریکا بر جامعه بود. تبعید امام هم که عمدتاً در اعتراض به احیای کاپیتولاسیون صورت گرفت. مرحوم آقای سعیدی از هر امکانی برای گرم نگهداشتن تنور مبارزه، استفاده می کرد. این طور نبود که فقط مسئله سرمایه گذاری آمریکائی ها باشد که منتهی به بازداشت ایشان شد، ولی ایشان از ساده ترین مسائل تا پیچیده ترین سعی می کرد برای یادآوری نام امام استفاده کند، مثلاً ایشان جزوه ای در مذمت سیگار چاپ کرده بود با عنوان «ای انسان! خود را دودکش مکن!» او در این جزوه فتواهای مختلف را جمع آوری کرده بود تا اثبات کند که سیگار کشیدن از نظر شرعی، مشکل دارد. اگر کسی نگاه می کرد، می دید که همه جزوه به نوعی به ترویج نام امام برمی گردد، چون ایشان مثلاً نوشته بود که فلان مرجع یا عالم سیگار می کشد، ولی آیت الله العظمی خمینی سیگار نمی کشند و در واقع نوعی اعلام مخالفت با آن مراجع و علما هم بود، ولی در عین حال آن چیزی که برای مرحوم سعیدی اصل بود، این بود که این شعله خاموش نشود و از هر بهانه ای هم استفاده می کرد.