«عکاسی جنگ» نوشته هنرمند شهید «سعید جان بزرگی»

سعید جان‌بزرگی در سال 1362 به عضویت سپاه پاسداران درآمد و در واحد تبلیغات جنگ مشغول به خدمت شد. او در سال 1362 در عملیات «بدر» بر اثر استنشاق گازهای شیمیایی مجروح شد و چند ماه بعد و پس از کسب بهبودی نسبی، به جبهه باز گشت.

جان‌بزرگی در عملیات والفجر10 در منطقه حلبچه شرکت کرد و در روز بیست و هفتم اسفند ماه 1366 در حالی که در زیر بمباران شیمیایی در شهر مشغول عکس‌برداری از وقایع و فجایع روی داده بود، خود نیز تحت تاثیر همان گازهای شیمیایی قرار گرفت و سرانجام در روز بیست و دوم تیرماه سال 1381 دار فانی را وداع گفت.

عکس‌های سعید جان بزرگی از حلبچه، یکی از تلخ‌ترین تصویرهای جنایات جنگی است. جان‌بزرگی از لحظات اولیه بمباران شیمیایی حلبچه عکس‌های بدیعی گرفت تا اینکه خودش هم شیمیایی شد.

موضوع این پایان‌نامه‌ای که این شهید بزرگوار کار کرده است، به این دلیل «عکاسی در جنگ» انتخاب شده که در جنگ تحمیلی، ملت ایران به دفاع همه جانبه از میهن اسلامی برخاسته و تک تک افراد جامعه، از زن و مرد و پیر و جوان و حتی کودکان، در مقاومت و پیروزی جنگ تحمیلی نقش داشتند. در این میان، عکاسان نیز بنا به احساس وظیفه مشغول ثبت صحنه‌های مختلف این مقاومت شدند. عکاسان جوان، به مرور مهارتهای بی‌شماری را کسب کردند و به اعتقاد کارشناسان، بسیاری از عکس‌های جنگ تحمیلی قابل قیاس با عکس‌های ماندگار جنگ در جهان است.

اهمیت پرداختن به عکاسان دوره جنگ چیست؟

در واقع عکاسان ایرانی، مانند سایر اقشار مردم در دوران جنگ، جانفشانی کردند. در جنگ تحمیلی، بسیاری از عکاسان به شهادت رسیده و یا مجروح شدند. بعد از پایان جنگ، انتظار می‌رفت که از عکاسان جنگ، به نحو شایسته‌ای تقدیر شود. این درحالی‌است که در جنگ جهانی دوم، پانصد هنرمند روسی، نشان سرافرازی دریافت کردند و یا در فرمان‌ها رسما تشویق شدند. ده نفر از آنها نیز به دریافت عنوان قهرمان اتحاد شوروی نایل آمدند.

بی‌مهری مسئولان به عکاسان جنگ

پایان‌نامه حاضر، تلاشی از سوی یک هنرمند رشته عکاسی است تا ارزش کار هنرمندان عکاس در دوره جنگ بیشتر دیده شود زیرا با خاموشی شعله‌های جنگ، عکاسان جنگ پراکنده شدند. بسیاری از آنها با بی‌مهری مسئولین خود روبه‌رو شدند و دیگر عکاسی نمی‌کنند. آنها به اجبار برای تامین مخارج زندگی به کارهای دیگر تن داده‌اند. بنابراین لزوم تاسیس یک تشکل منسجم و منظم تحت عنوان: «انجمن عکاسان جنگ» یا «انجمن عکاسی جنگ» ضروری به نظر می‌آید.

ضرورت چاپ کتابهای جدید عکاسی جنگ

همچنین بخشی از حاصل تلاش عکاسان جنگ در مطبوعات و کتاب‌ها منتشر شده است. این کتاب‌ها در حال حاضر نایاب بوده و در دسترس عموم قرار ندارند؛ بطوری‌که در بعضی از کتابخانه‌های مهم، جای خالی این کتاب‌ها به چشم می‌خورد. هیچ مرجعی اعم از بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس و سایر انتشارات چندان رغبتی به تجدید چاپ آنها ندارند و این درحالی‌است که هنوز درباره جنگ ویتنام، مجموعه عکس‌هایی منتشر می‌شود! اکنون ضروری است با نگاه دوباره به عکس‌های جنگ آنها را انتخاب کرده و مجموعه عکس‌های جدیدی را منتشر کرد. ضمن آنکه هنوز در آرشیو عکس سازمان‌ها و نهادها، عکس‌های بسیاری از جنگ وجود دارد که تابه‌حال فرصت چاپ آنها فراهم نشده است و هنوز به‌صورت نگاتیو و ورقه‌های کنتاکت باقی مانده‌اند! ایجاد زمینه و فراهم ساختن امکانات مناسب برای چاپ کتابهای جدید عکاسی جنگ از سوی سازمان‌های مسئول، گام مهمی در جهت اعتلای هنر عکاسی و حفظ اسناد و ارزش‌های جنگ تحمیلی خواهد بود.

بانک عکس جنگ درحال نابودی

از طرفی، مساله بسیار مهم دیگر، حفظ و نگهداری نگاتیوهای جنگ است. غفلت از این موضوع، خسارت جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت. چنانچه مسئولین هم اکنون اقدام عاجلی برای تاسیس بانک عکس جنگ نکنند، به طور حتم، ظرف سال‌های آتی از انبوه عکس‌های جنگ، جز تعداد اندکی باقی نخواهد ماند. آرشیو عکس بسیاری از سازمان‌ها و نهادها، غیراستاندارد است. این اسناد باارزش، با ابتدایی‌ترین وسایل و امکانات نگهداری می‌شوند. هم‌اکنون بسیاری از نگاتیوها در معرض نابودی‌اند. همچنین این عکس‌ها، فاقد اطلاعاتی نظیر عکاس، زمان و مکان هستند.

شهید سعید جان‌‍‌بزرگی، در پایان‌نامه خود، به این عناوین پرداخته است: در فصل یکم؛ تاریخچه عکاسی جنگ در جهان، جنگ کریمه و راجر فینتون، جنگ داخلی آمریکا و ماتیو.بی.برادی، جنگ داخلی اسپانیا و رابرت کاپا، عکاسان نام‌آور جنگ، دیوید داگلاس دانکن، یوجین اسمیت، دان مک کالین، ادی آدامز، عکاسان زن در جنگ، عکاسان جنگ در روسیه، میخائیل تراخ‌مان، بوریس کودوجاروف، دیمیتری بالترمانتس، لیپسکروف، ویکتور تایومین، ماکس آلپرت، عکاسان زن در جنگ روسیه. در فصل دوم؛ تاریخچه عکاسی جنگ در ایران، صف‌آرایی نظامی میان ایران و عراق (1338)، برخوردهای نظامی میان ایران و عراق (1352-1350)، حوادث خونبار پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اشغال سفارت آمریکا و پیامدهای آن، آغاز جنگ تحمیلی، عکاسان ایرانی در جنگ تحمیلی، گروه چهل شاهد، عکاسان نظامی، عکاسان مطبوعات داخلی، عکاسان خبرگزاری جمهوری اسلامی، عکاسان سپاه و بسیج، عکاسان آزاد، عکاسان مطبوعات خارجی، عکاسان سایر نهادها، عکاسان سایر نهادها، عکاسی هوایی، جنگ تحمیلی به پایان خود نزدیک می‌شود، بمباران شیمیایی شهر حلبچه، ساقط نمودن هواپیمای مسافربری ایران، پذیرش قطعنامه 598 و آتش‌بس، مبادله اسراء، تفحص و تبادل و تشییع شهدا.

علاقمندان می‌توانند در مرکز کتابخانه تخصصی ایثار و شهادت واقع در خیابان طالقانی، خیابان ملک الشعرای بهار، ساختمان معاونت فرهنگی بنیاد شهید، به این پایان‌نامه دسترسی داشته باشند.