«نقد عالمانه» متضمن رشد و تعالی آثار فرهنگی ایثار و شهادت است

به گزارش خبرنگار نوید شاهد؛ دکتر رحیم نریمانی، در ابتدای نشست ضمن خوش‌آمد گویی به مدعوین در سخنانی اظهار داشت: نشر شاهد در دوره جدید فعالیت‌های خود در راستای سیاست کیفی سازی کتب و محصولات فرهنگی، سلسله نشست‌های تخصصی نقد کتاب را آغاز کرده و اینک در دومین جلسه نقد کتاب است که در خدمت میهمانان فرهیخته هستیم.

در ادامه حجت‌الاسلام‌والمسلمین کاویانی‌راد راد در سخنانی گفت: در سطح کلان مجموعه تولیدات فرهنگی و هنری در کشور، نیازمند جلسات نقد و بازنگری است، بویژه در عرصه‌ای که با ابعاد نظام ارزشی جمهوری اسلامی ایران ارتباط پیدا می‌کند.

وی افزود: «خلاقیت» در بستر و فرایند نقد عالمانه شکل می‌گیرد. باوجود قداست ذاتی و معنوی ارزش‌های دفاع مقدس و انقلاب اسلامی، محصولات فکری مرتبط با آن ، باید به‌طور مستمر در معرض نقد و بررسی کارشناسانه قرار بگیرد تا شاهد پویایی، رشد و تکامل همه‌جانبه آن‌ها باشیم.

نشر شاهد بازگو کننده مستندات تاریخی حوزه ایثار و شهادت برای نسل های آینده

معاون فرهنگی بنیاد شهید و امور ایثارگران ادامه داد: محصولات فرهنگی و آموزشی در حوزه ایثار و شهادت ضمن لحاظ نیازسنجی و شناخت ضرورت انتشار آن، مقوله‌ای مستند و به‌دوراز خیال‌پردازی است و مأموریت نویسندگان و هنرمندان ما به تصویر کشیدن حماسه‌ها و ایثارگری‌های نسل انقلاب و دفاع مقدس برای آیندگان بر مبنای ارزش‌ها است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین کاویانی راد در پایان تاکید کرد: نشر شاهد باید به سمتی حرکت کندد تا مستندات تاریخی حوزه ایثار و شهادت برای کسانی که دوران جنگ را درک نکرده‌اند و شهیدان را نمی‌شناسند، بازگو شود و تولیدات ما باید در تبیین و توصیف یک اندیشه و نرم‌افزار زنده و پویا آن‌چنان تأثیرگذاری کار کند تا مخاطب بفهمد که با تفکر زنده‌ای روبه‌رو است و روحیه والای ایثار و شهادت‌طلبی در جهان‌بینی و فرهنگ نسل‌های بعدی وارد شود.

در ادامه جلسه دکتر محمدرضا سهرابی و محمدعلی قربانی دو منتقد ادبی، به‌نقد و بررسی علمی کتاب «رستگاری در جزیره» پرداختند و نقاط ضعف و قوت آن را بیان کردند.

هنوز حق مطلب درباره هشت سال جنگ و انقلاب اسلامی ادا نشده است

دکتر محمدرضا سهرابی، استاد دانشگاه و منتقد ادبی با بیان مقدمه‌ای گفت: ما ظرفیت‌های بسیار زیادی در تاریخ گذشته و حال کشورمان داریم که می‌تواند ادبیات اعم از شعر و داستان و سینمای کشورمان را تغذیه کند. البته بعضی از این ظرفیت‌ها ناخواسته است ولی اتفاق می‌افتد مانند جنگ، زلزله و ... . این موضوعات خودبه‌خود از نگاه نویسندگان، شعرا و فیلمسازان، پرداخته شده و به تصویر کشیده می‌شوند.

این منتقد ادبی عنوان کرد: خاطرات هشت سال جنگ و انقلاب اسلامی، ظرایف و ابعاد بسیار خاص و پیچیده‌ای دارد که هنوز هم حق مطلب درباره آن ادا نشده است. بعضی موضوعات مانند جنگ به‌قدری دارای ظرایف و ابعاد پیچیده‌ای هستند که هرچقدر درباره آن بگوییم، کم است و این کار ما را دشوار می‌کند. سالهاست که درباره جنگ هشت ساله کشورمان درحال نوشتن داستان و ساختن فیلم هستیم اما هنوز به حدی نرسیده‌ایم که در عرصه جهانی بتوانیم بصورت دقیق و علمی از آثار خود دفاع کنیم. درحالی‌که در سایر کشورها از ساده‌ترین رویدادهایشان، چیزهایی را می‌سازند که حرفهای خود را به خوبی می‌زنند.

سپس دکتر سهرابی با تاکید براینکه نقد وی درباره کتاب «رستگاری در جزیره» سلیقه‌ای نیست و جنبه‌های علمی دارد، افزود: برای نقد کتاب، از دو رویکرد «ساختارگرایی» از نوع «روایت‌شناسی» و «خواننده محور» استفاده می‌کنم. این اثر امتیازات مثبت بسیاری دارد ازجمله اینکه: نویسنده پنج سال برای تحقیق و نوشتن و یک سال‌ونیم برای نگارش و تدوین کتاب، وقت گذاشته و این کار بزرگی است. تلاش برای مصاحبه با 46 نفر که 24 نفر آنها حاضر به گفتگو شده‌اند؛ پیاده کردن 36 ساعت مصاحبه؛ انتخاب ساختار روایی و روایت از زوایای مختلف که اساس این کتاب است؛ ارائه تصاویر مستند و واقع‌گرا؛ استفاده از زبان محاوره که باعث صمیمیت بین مخاطب و نویسنده می‌شود و ... نقاط قوت کتاب هستند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه بهتر بود نویسنده تعداد راوی‌ها را کمتر می‌کرد تا تعداد زوایای دید کمتر می‌شد تصریح کرد: من در هیچ اثری ندیده‌ام که داستان یک کتاب، این تعداد راوی داشته باشد. شخصیت‌پردازی این اثر، عمدتا از طریق راویان شکل گرفته و در برخی قسمت‌ها از زبان دانای کل بیان شده است اما زاویه دید دانای کل، اطلاعات چندان مهمی را به مخاطب نمی‌دهد. به اعتقاد من، روی شخصیت‌پردازی باید بیشتر کار می شد زیرا این افراد قهرمانان ما هستند که لازم است روی شخصیت آنها بیشتر کار شود تا نسل جوان این افراد را بهتر بشناسد. در واقع ما باید قرمان‌پروری کنیم مگر غیر از این است که فردی بداند پایان راه زندگی‌اش، شهادت و مرگ است اما بازهم در مسیر خود حرکت کند.

وی افزود: جملات و بیان‌های شعارگونه، یکی از انتقادهای وارده بر این کتاب است زیرا حرف‌های شعاری، روی نسل جوان تاثیرات منفی می‌گذارد. روایت خطی کتاب که زندگی حاج کاظم نجفی رستگار را از تولد تا مرگ تعریف کرده است جذابیت را کم می‌کند و از فراز و فرود داستان می‌کاهد، بنابراین بهتر بود داستان زندگی از دل یک نبرد شروع می‌شد و سپس به گذشته شهید بازمی‌گشت. روایت غیرخطی باعث سوال برانگیزی و کنجکاوی در مخاطب می‌شود.

باید تراز و معیار یک شهید در اثر دنبال شود

در ادامه قربانی با اشاره به اینکه زندگی‌نامه شهید نجفی رستگار، پر از اتفاقات عجیب است گفت: این شهید بزرگوار ابتدا فرماندهی تیپ را برعهده داشته و بعداً، به عنوان یک سرباز عادی به جنگ رفته و شهید می‌شود. این مولفه جذابیت بسیاری در زندگی‌ او ایجاد کرده است.

این منتقد ادبی با بیان اینکه در واقع ما با یک زندگی‌نامه مستند روبه‌رو هستیم که سند فرهنگی دفاع مقدس است، گفت: در زندگی‌نامه مستند، نویسنده باید بداند کدام وجه شخصیت کسی که درباره او می‌نویسد، قابل احترام و مورد اهمیت است. نکته بارز شخصیت‌ها باید پیدا شود تا اینکه تراز و معیار یک شهید در اثر دنبال شود و ویژگی شخصیتی مهم فرد، به عنوان تِم اصلی کتاب قرار بگیرد. این شیوه باعث می‌شود فردی را که تراز و معیار انقلاب اسلامی است، در آن صفت مثال‌زدنی باشد.

وی عنوان کرد: کتاب «رستگاری در جزیره» کار مستند بوده که دارای اشکالاتی است از جمله اینکه راوی دانای کل خیلی به مخاطب کمک کننده نبود؛ همچنین 24 راوی دارای یک زاویه دید هستند زیرا همه پشت یک تریبون حرف می‌زنند و برای اینکه کتاب از حالت مجموعه خاطرات بیرون آید، راوی دانای کل به آن افزوده شده و درمجموع دو زاویه دید داریم.

قربانی غلط‌های املایی، ایرادات نگارشی و انشایی، حشو زیاد که در کتاب بسیار مشهود است، در برخی از قسمت‌های داستان که شهید رستگار فراموش شده و مخاطب منتظر شخصیت اصلی داستان است که به صحنه بازگردد را از انتقادهای وارده برشمرد.

این داستان‌نویس افزود: این کتاب 400 صفحه است که زوائد بسیاری دارد و می‌توانست در 200 صفحه کتاب فوق العاده‌ای شود. به عقیده من، اشکال در کار بنیاد شهید است که نویسنده را وادار به نوشتن کتاب با تعداد مشخصات صفحه و کلمه می‌کند.

در پایان، محمدعلی آقامیرزایی نویسنده کتاب، ضمن تشکر از بیان انتقادات دو منتقد ادبی، نکاتی را درباره سختی کار خود بیان کرد.

وی گفت: این یک اثر داستانی و یا رمان نیست. یک کار پایه تاریخ شفاهی است، در این اثر به یک شخصیت بزرگ مانند شهید رستگار را که به شدت مورد بی‌مهری قرار گرفته است، پرداخته‌ایم. این یک اثر مادر است که بعدها می‌تواند برای داستان‌نویسی، فیلم‌سازی مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین هدف من از نوشتن این کتاب، داستان‌پردازی نبود.

این نویسنده در پاسخ به یکی بودن لحن راویان و زاویه دید آنها افزود: من در این کتاب با مستندات کار کرده‌ام و همه مصاحبه‌ها مستند هستند. طبق سیر تاریخ شفاهی، نباید به روایت‌ها دست زد بنابراین لحن راوی باید رعایت می‌شد. تاجایی‌که می‌شد حشو و زوائد گفتگوها را کوتاه کردم اما در تمام مراحل کار، مستند بودن روایت‌ها برایم مهم بود زیرا قرار نبود شخصیت پردازی کنم.
وی برخلاف نظر دکتر سهرابی ضعف این اثر را در کم بودن تعداد راوی‌ها دانست و گفت: حداقل باید با 50 نفر مصاحبه می‌گرفتم. شتاب‌زدگی که در برخی قسمت‌های کتاب دیده می‌شود به همین خاطر است که من با کمبود منبع مواجه شدم و نتوانستم با همه راویان مصاحبه بگیرم. دلیل خطی بودن روایت، به خاطر تاریخ شفاهی بودن کتاب است که می‌خواستم به عنوان یک اثر مادر باشد. البته حشو و زوائد جزو اشکالات کار است که اگر ویراستاری توسط ناشر صورت می‌گرفت، این اشکال رفع می‌شد. امیدوارم در چاپ دوم کتاب، این موضوع درنظر گرفته شود.
 

برادر شهید کاظم رستگار نیز در پایان درباره ابعاد شخصیتی برادر شهیدش گفت: گاهی ما قهرمان‌های کشور خود را کوچک می‌کنیم و از طرفی، از افراد کوچک اسطوره می‌سازیم. نویسنده کتاب زحمات بسیاری کشیده است اما در بسیاری از قسمت‌ها دست او واقعا خالی بوده است.

گزارش از فرزانه همتی/