شین مثل شهادت
ايثار واژه ي مقدسي است كه در شكل هاي مختلف تجليّ پيدا مي کند. فداكاري، گذشت، مهرورزي، دوستي، محبت، بخشش مال و... مصاديق بارزي از ايثار هستند؛ اما والاترين مراتب رفتار ايثارگرانه را مي توان در عرصه ي جهاد در راه خدا مشاهده كرد، كه با نوشيدن شربت شهادت، جانبازي و اسارت در چنگال دشمنان توام است. اين گونه ايثارگري ها از چنان قداست و عظمت برخوردار هستند كه ساير شكل هاي ايثار در مقابل آنها ناچيز و كوچك به حساب مي آيند. فرهنگ ايثار و شهادت، به معني صف كشيدن براي كشته شدن نيست، بلكه در حال حاضر،اين فرهنگ در تلاش براي خدمت به مردم، همبستگي مليّ، تحقّق عدالت، اطاعت از رهبري و سوق دادن كشوربه سوي پيشرفت و تكامل معني پيدا ميكند. و در بُعد خارجي با اتكاء به اين فرهنگ مي توان نقشه هاي دشمنان را خنثي نمود و تهديدها را به فرصت تبديل كرد.(ارغندی، 126،1374)
پیشینه ایثار
تاریخ ایثار از زمان حضرت آدم (ع) شروع شده و تا آخرین منجی موعود (ع) ادامه خواهد یافت.
در طول تاریخ پیامبران و افراد مشهور دیگری در این کره خاکی پا به عرصه گذاشته از روح و عظمت بسیار بالایی برخوردار بوده اند تا بتواند در عین احتیاج به چیزی و داشتن عشق و حب نسبت به آن، آن را ببخشند.
هابیل پروارترین گوسفندش را به قربانگاه می فرستند، ابراهیم خلیل عزیزترین و یگانه ثمره حیاتش را (اسماعیل را)، پیامبر خاتم(ص) در آن شب روشن افروز، در آن لیله المبیت، علی(ع) را که به منزله نفس و جان اوست در بستر می خواباند تا مایه فخر و مباهات خداوند بر ملائکه الله شود و در جریان مجاهده جانش را، نفسش را «علی (ع)» پاره جگرش را «فاطمه (س) » و سید جوانان اهل بهشت «حسنین(ع) را نثار میکند.
تعریف ایثار:
ایثار در لغت به معنای «بذل کردن، دیگری را بر خود ترجیح دادن و سود او را بر سود خود مقدم داشتن و نیز قوت لازم و مایحتاج خود را به دیگری بخشیدن است. » (وحیدی، 1392)
ایثار در معنای لغوی در فرهنگ فارسی معین شامل بذل کردن، عطا کردن، نثار هر چیزی اعم از مادی و معنوی به دو شرط: 1- در عین نیاز در تعریف واژه ایثار در قرآن کریم آمده است: «و یوثرون علی انفسهم و لو کان بهم خصاصه »(سوره حشر/آیه 9) ایثار می کنند بر نفس هایشان و لو به آن نیاز داشته باشند.
نیت عمل است: انگیزه عمل باید فقط و فقط خدایی باشد و هیچ انگیزه دیگری غیر خدایی را شامل نشود.
2- ايثار: يعني برگزيدن و اختيار كردن و اكرام نمودن و در اصطلاح، اختيار كردن غير است بر خود از روي قصد و نيت. (سجادي، 1379 ، ص 356).
و در سوره دهر آیه 9- 8 خداوند فرموده است: «و یطمعون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا، انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزانا و لا شکورا » به نیازمندان طعام می دهند صرفا به خاطر خدا و رضای او بدون توقع و درخواست هیچ پاداش یا انتظاری از کسی. «انما الاعمال بالنیات » ارزش عمل به نیت آن است.
در اسلام ایثار فی النفسه دارای ارزش نیست، آنچه به آن ارزش می دهد هدف و جهت ایثار است که کدام جهت و برای چه هدفی باشد. در همه فرهنگ ها، ایثار وجود دارد مهم ماهیت و محتوای عمل است نه صورت عمل.
ایثار وشهادت
یکی از مهمترین اموری که موجب رشد شخصیت جوانان می شود و آنها را برای رسیدن به بزرگی و آقایی مهیا می سازد، ایثار است. ایثار؛ واژه ای است که در زبان فارسی به «از خود گذشتگی » معنا می شود. انسان از خود گذشته، کسی است که برای خانواده، اطرافیان و جامعه خویش فداکاری می کند. او، فردی است که تنها به خویشتن، نمی اندیشد و اهل خودخواهی نیست. این یکی از ویژگی های پسندیده انسانی است که در هر جامعه و هر کشور و قاره ای مطلوب و مورد قبول است.
در فرهنگ دینی، ايثار و شهادت علاوه بر نيک نامی، داراي ارزش معنوي و روحاني است. انسان فداكار، از علائق خويش در راه هدف هاي متعالي، مي گذرد، تا به معبود خویش دست یابد. «و من الناس من يشري نفسه ابتغاء مرضات الله و الله رئوف بالعباد » بعضي از مردم جان خود را در برابر خشنودي خدا مي فروشند و خداوند نسبت به بندگانش مهربان است.(سوره بقره 207).
در درون هر فرهنگ لايه هاي مختلفي وجود دارد و اعمال و رفتار انسان كه در پا يين ترين بخش فرهنگ و در افق تمدن بروز و ظهور پيدا مي کند، ريشه در همه آن لايه ها دارد. لذا ايثار و شهادت در درون هر فرهنگ از همه لايه هاي فوق بهره مي برد. از اين رو با نگاهي به بستر در درون هر فرهنگ لايه هاي مختلفي وجود دارد و اعمال و رفتار انسان كه در پا يين ترين بخش فرهنگ و در افق تمدن بروز و ظهور پيدا مي کند، ريشه در همه آن لايه ها دارد. لذا ايثار و شهادت در درون هر فرهنگ از همه لايه هاي فوق بهره م يبرد. از اين رو با نگاهي به بستر معنايي ايثار وشهادت در فرهنگ غني شيعه كه اينك به صورت قطب بزرگ دين اسلام در آمده است، شناخت جايگاه آن در مكتب تشيع نه تنها ضروري، بلكه به عنوان وظيفه اسلامي ياد مي شود. بر اين اساس با مراجعه به روايات اهل بيت(ع) و زندگاني آنان مي توان بدين امر پرداخت كه آن بزرگواران چه قدر به ايثار و گذشت توجه و عنايت داشته اند. بنابراين موضوع ايثار اهميت فراواني دارد، اين اهميت تا بدانجاست كه در مكتب تشيع، به عنوان ئيک امر ديني در سازمان بخشيدن به جوامع و دفاع از جامعه زندگي جمعي در بعد اعتقادي و فرهنگي، نقش بسياري داشته است. هدف از ارائه اين مقاله شناساندن جايگاه ايثار و فضليت آن در آموزه سياسي شيعه و تصريح آن جهت بالا بردن روحيه ايثار و ايثارگري در افراد و جامعه است.
شهادت و فرهنگ شهادت:
3- شهادت: يعني پايان دادن به جريان حيات در كمال هشياري و آزادي و آشنايي با ماهيت و مختصات آن.
از نظر استاد بزرگوار "محمد تقي جعفري"، شهادت در سه بُعد صورت مي گيرد:
بُعد اول: پايان دادن به زندگي طبيعي در راه دفاع از ارزش ها و حيات حقيقي افراد جامعه.
بُعد دوم: شكافتن كالبد مادي و به پرواز در آوردن روح به مقام شهودالهي، در راه وصول به جاذبيت كمال، براي بزرگ داشت «حيات معقول » خود و ديگران.
بُعد سوم: تعيين كننده ي ملا ك و ميزان براي زندگي قابل توجيه در اين دنيا.(جعفري، 1381 ، ص 24)
به نظر مرحوم دكتر علي شريعتي: «داستان شهادت و آنچه را كه شهادت تداعي مي كند به قدري احساسي و به قدري هيجان آميز و عاشقانه است كه روح را به آتش مي ک‌شد و منطق را فلج مي كند و ناطقه را ضعيف و انديشيدن را دشوار، چه! شهادت آميزه اي است از يک عشق گدازان و از يک حكمت عميق و پيچيده و اين دو را با هم نمي توان بيان كرد و در نتيجه سخن حق را ادا نمود » واژه شهادت در اصل به معناي حضور است و به بيان لسان العرب؛ شهيد كسي است كه هيچ چيز از او پنهان نيست. و بعضي گفته اند: از اين روست كه شهيد نمي ميرد و زنده است و شاهد و ناظر بر اعمال مردم است به قول شهيد مطهري همه گروه هاي خدمتگذار جامعه، مخترعين، مكتشفين، مربيان، كارگران و... مديون شهداء هستند ولي شهدا مديون آنها نيستند. عالم در علم خود و فيلسوف در فلسفه خود و معلم اخلاق در تعليمات اخلاق خود نيازمند محيطي مساعد و آزادند تا خدمات خود را انجام دهند و شهيد آن كسي است كه با فداكاري و از خود گذشتگي با سوختن و خاكستر شدن و فاني شدن خود محيط را براي ديگران مساعد مي كند. مثل شهيد شمع است كه خدمتش از نوع سوخته شدن و فاني شدن و فاني شدن و پرتوافكندن است تا ديگران در اين پرتو كه به بهاي نيستي او تمام شده بنشيند و آسايش بيابند و كار خويش را انجام دهند. آري شهدا شمع محفل بشريتند، سوختن و محفل بشريت را روشن كردند، اگر اين محفل تار يک مي ماند هيچ دستگاهي نمي توانست كار خود را آغاز كند يا ادامه دهد کلمه شهید و شهادت از کلمه رایج معمولی است که فقط در مورد بعضی افراد استعمال می کنیم. هر کشته یا مرده ای شهید نیست. روزی صد ها نفر کشته می شوند و هزاران نفر می میرند و به آنها شهید نمی گوئیم. اطراف کلمه شهید را هاله ای از قدس و تعالی احاطه کرده است. واژه شهید به معنای شاهد، گواه و کشته شده در راه خدا آمده است به کسی شهید گفته می شود که در یک راه مقدس و برای هدفی مقدس جان خود را از دست بدهد.(ارغندی، 1374 ، 136)
گر فرد مرگی را انتخاب کند که در اسلام دارای دو ویژگی باشد، در اسلام به عنوان شهید یاد می کنند: در راه خدا کشته شود( کشته شدن فی سبیل الله) مرگ او مرگی آگاهانه باشد.
پس شهادت در مفهوم اسلامی عبارتست از: مرگی که انسان با توجه به خطرات احتمالی یا ظنی یا تعیینی فقط به خاطر هدفی مقدس و انسانی و به تعبیر قرآنی(فی سبیل الله) از آن استقبال میکند. شهید سه خصوصیت دارد: یکی اینکه در راه هدف مقدس کشته می شود، دگر اینکه جاودانگی می یابد، سوم آن چیزی که آنها محیط پاک میدهند. گفتم مقدس نگفتم بزرگ. ممکن است مقصد بزرگ و با اهمیت باشد ولی مقدس نباشد. شهید کسی است که به خون خود ارزش و ابدیت و جاودانگی داده است. آن کس که مال خود را صرف خدمت و بنای خیر میکند به مال خود ابدیت و ارزش میدهد. آن کس که اثر علمی باقی میگذارد، به فکر خود و آن کس که اثر صنعتی و فنی باقی میگذارد، به هنر خود، و آن کس که فرزند خود یا دیگران را تربیت میکند، به عمل خود ارزش و ابدیت میدهد، شهید به خون خود ارزش و ابدیت می دهد.
این تفاوت میان شهید و دیگران است که شهید پاکباخته است و «سودا چنین خوش است که یکجا کند کسی ». اما عالم یا منفق یا معلم یا مربی یا هنرمند قسمتی از ما یملک خود ارزش و ابدیت میدهد. خون شهید به زمین نمی ریزد بلکه هزار برابر می شود و به دیگران تزریق میشود و در رگ های دیگران برای همیشه جریان می یابد.
و این است معنی جاوید شدن خون شهید و این است معنی اینکه شهدا حماسه آفریدند. و به همین جهت پیشوایان آرزوی شهادت میکردند، و به همین جهت اسلام در هر زمانی نیازمند به شهید است. در قرآن كريم از شهيد بعنوان كسي ياد شده است كه با خدا معامله مي کند، هميشه زنده و از الطاف خداوند در مورد خويش راضي و خشنود است :
1- خداوند جان و مال اهل ايمان را به بهشت خريداري كرده، آنها در راه خدا جهاد مي کنند كه دشمنان دين را بكشند يا خود كشته شوند، اين وعده قطعي است بر خدا و عهدي است كه در تورات و انجيل وقرآن ياد فرموده است و از خدا به عهد خويش باوفاتر كیست؟ اي اهل ايمان شما به خود در اين معامله بشارت دهيد كه اين معاهده با خدا به حقيقت سعادت و پيروزي بزرگي است. «توبه : 111»
2-كسي را كه در راه خدا كشته شده مرده نپنداريد، بلكه او زنده جاويد است و لیكن شما اين حقيقت را در نخواهيد يافت » (بقره : 154)
3- مپنداريد كه شهيدان راه خدا مرده اند، بلكه زنده به حيات ابدي شدند و در نزد پروردگارشان متنعم خواهند بود. آنان به فضل و رحمتي كه از خدا نصيبشان گرديده شاد مانند و به آن مومنان كه به آنها نپيوسته اند و بعداً در پي آنها براه آخرت خواهند شتافت مژده دهند كه از مردن هيچ نترسند و از فوت متاع دنيا غم مخوريد. » (آل عمران : 170 – 169).
پيامبر بزرگ اسلام در توصيف مقام شهيدفرمودند:
«بالاتر از هر نيکي، ديگري است تا اينكه انسان در راه خدا كشته شود، در اين هنگان هيچ نيکي بالاتر از شهادت نيست ». و همچنين « اشرف الموت قتل الشهادت » گراميترين مر گ ها كشته شدن در راه خداست. علي (ع) نيز به همين سان گرامي ترين مرگ ها را شهادت در راه خداوند خوانده و در ادامه مي فرمايند: «بدان كسي كه جان پسر ابوطالب در دست اوست هزار مرتبه شمشير خوردن بر من آسان تر است تا در بستر مردن. (روشندل، 1374 ، 11)
شهادت را نه در جنگ، در مبارزه میدهند ما هنوز شهادتی بی درد می طلبیم غافل که شهادت را جز به اهل درد نمی دهند...
علیرضا عظیمی
منبع : ماهنامه فرهنگی شاهد جوان /شماره 136
