ترجمه گویای آثار دفاع مقدس راه مقابله با برداشت‌های اشتباه از جنگ
به گزارش نوید شاهد به نقل از مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، دومین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی بایسته‌های ترجمه در حوزه ادبیات و مستند نگاری دفاع مقدس با عنوان «واکاوی چالش‌های ترجمه کتاب «شماره پنج» به زبان فرانسه» با حضور مترجم فرانسوی این کتاب دکتر عالیه صباغیان و برخی از مترجمان و ویراستاران و اصحاب رسانه فعال عرب‌زبان برگزار شد.
در این جلسه با توجه به رویارویی مترجم کتاب «شماره پنج» با چالش‌ها، محدودیت‌ها و مشکلات متعددی در زمینه ترجمه این اثر به زبان فرانسه، به یافتن شیوه‌ای مناسب جهت انتقال صحیح مفاهیم ادبیات شفاهی دفاع مقدس به زبان فرانسه پرداخته شد.
در ابتدای این نشست مرتضی قاضی نویسنده کتاب «شماره پنج» در رابطه با این کتاب توضیحاتی را ارائه داد و گفت: گفتگو با راوی این کتاب فاطمه جوشی در سال 1389 شروع شد و سمیه حسینی مصاحبه‌ها را انجام دادند. این کتاب حاصل 30 ساعت مصاحبه در آبادان و مصاحبه‌های تکمیلی در تهران است.
نویسنده کتاب «شماره پنج» در خصوص چرایی نگارش کتاب «شماره پنج» اظهار کرد: راویان مرکز از اواخر سال 1360 در جبهه‌ها حضور داشتند درحالی‌که در یک سال اول جنگ اتفاقات زیادی از جنس مردمی و خودجوش رخ‌داده است و حالا که راوی وجود نداشته باید افرادی که در متن حادثه حضور داشتند این وقایع را تعریف کنند و در این راستا شهرهای جنگ‌زده ازجمله خرمشهر و آبادان در اولویت قرار می‌گیرند.
وی افزود: در این میان باید به سراغ افرادی رفت که نقش بیشتری داشتند و به همین علت و با این نگاه خانم فاطمه جوشی به‌عنوان مسئول بسیج خواهران آبادان انتخاب‌شده‌اند.
در ادامه این نشست دکتر عالیه صباغیان مترجم کتاب «شماره پنج» به زبان فرانسه به تعریفی از ادبیات دفاع مقدس پرداخت و گفت: ادبیات دفاع مقدس از جلوه‌های عظیم ادبیات معاصر ایران است که علاوه بر ثبت تاریخ مقطع حساسی از كشور انقلابی ایران و وقایع جنگ تحمیلی، به شرح رشادت‌ها، ایثارگری‌ها و ظلم‌ستیزی دلاور مردان و زنانی می‌پردازد که برای حفظ شرف، حیثیت و فضایل انسانی در مقابل تجاوزگران به کرامت‌های انسانی به پا خاسته‌اند.
وی افزود: ادبیات دفاع مقدس با توجه به هویت الهی و نقش الگوساز خود بیانگر نوعی ارزش الهی و آرمانی است که فطرت انسان‌ها را به پذیرش جهان‌بینی الهی، مفاهیم اسلامی و انسانی نظیر ایثار، فداکاری، شهادت‌طلبی و شجاعت فرامی‌خواند.
صباغیان به‌ضرورت ترجمه معکوس کتب دفاع مقدس اشاره و اظهار کرد: در شرایطی كه مفاهیم اسلام هراسی و ایران هراسی در جهان در حال گسترش است، ترجمه گویا از آثار دفاع مقدس قادرخواهد بود جلوی برداشت‌های اشتباه از سال‌های جنگ تحمیلی را بگیرد.
وی تأکید کرد: ترجمه مطلوب آثار دفاع مقدس به زبانهای خارجی به‌طور عام و به زبان فرانسه به‌طور خاص، یكی از راه‌های ایجاد تعامل و تبادل فرهنگی میان ایران و سایر كشورهاست و می‌تواند زمينه مناسبی را برای درک و شناخت عمیق‌تر کشورهای فرانسه زبان نسبت به دوران دفاع مقدس فراهم نماید و تفاوت معنای جنگ نزد ملّت ایران و دیگر ملّت‌های جهان را آشکار سازد.
این مترجم با بیان اینکه مخاطبین فرانسه زبانِ آثار دفاع مقدس در دو گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند، عنوان کرد: گروه اول ملت‌های مسلمان و فرانسه زبانی که دوست و هم‌پیمان کشور ایران هستند و ایران اسلامی را به‌عنوان الگو انتخاب کرده‌اند، می‌باشند. مردمی طالب آزادی و ارزش‌های اسلامی که تجربیات دفاع مقدس، اصول فكری و نظری انقلاب و مؤلفه‌های معنویت، ایثار، حماسه و دفاع از حق و آزادي برایشان ارزشمند و قابل‌استفاده است.
وی افزود: گروه دوم ملت‌های غیرمسلمان و فرانسه زبانی هستند که در جامعه‌ای سكولار و لائیك زندگی می‌کنند، ابهامات و شبهاتی در خصوص دفاع مقدس دارند و به دنبال فهم حقانیت به‌عمد سانسور شده و مظلومیت مردم ایران اسلامی در برابر تحمیل جنگ بر ایران، از سوی استكبار جهانی هستند و درعین‌حال با مفاهیمی مانند جهاد و شهادت‌طلبی بیگانه هستند.
صباغیان در ادامه به فعالیت مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در زمینه ترجمه به زبان فرانسه اشاره کرد و گفت: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس مبادرت به ترجمه آثار متعددی در حوزه ادبیات دفاع مقدس و به زبان فرانسه نموده که بخشی از آن در حال چاپ و برخی نیز منتشرشده‌اند. از میان آثار در حال نشر می‌توان به ترجمه فرانسوی کتاب «شماره پنج» از مجموعه آثار تاریخ شفاهی مقاومت زنان در آبادان اشاره کرد.
وی ادامه داد: درواقع این کتاب، تنها بیان خاطرات خانم جوشی نیست، بلکه فعالیت‌ها و نقش زنان منطقه آبادان در سال‌های ابتدایی دفاع مقدس را نیز بازگو کرده و اندكي از ایثارگری‌ها، شهامت‌ها، رنج‌ها و مشقت‌های زنان ايثارگر ايران اسلامي در مناطق عملياتي را ترسیم می‌کند.
این مترجم با اظهار به اینکه ترجمه کتاب «شماره پنج» در نگاه اول آسان بود، اما دشواری‌های خاصی داشت که گاهی در نگاه اول غیرقابل‌حل به نظر می‌رسید، بیان کرد: این دشواری‌ها از دو جهت باعث نگرانی می‌شد؛ یکی اینکه مبادا خواننده، ترجمه نهایی را درنیابد و دیگر اینکه پیام نویسنده به‌خوبی منتقل نشود.
وی به بیان برخی از چالش‌هایی که طی ترجمه «شماره پنج» با آن‌ها روبه‌رو شده پرداخت و گفت: چگونگی دخل و تصرف در عنوان اصلی کتاب، برابریابی مناسب جهت ترجمه لغات تخصصی نظامی و دفاعی، معادل‌یابی مطلوب جهت ترجمه اصطلاحات دینی و مذهبی، مواجهه با لغات انگلیسی موجود در متن، یافتن معادل لفظی مناسب و سازگار با بافت متن جهت اصطلاحات و ترکیبات محاوره‌ای و صورت گفتاری زبان اصلی ازجمله این چالش‌ها بود.
صباغیان افزود: چگونگی حفظ و انتقال لهجه‌های آبادانی و یا اصفهانی موجود در متن اصلی، چگونگی ترجمه اشعار و سرودهای انقلابی، آیات و اشارات عربی موجود در متن مبدأ، چگونگی انتقال نام گروه‌های فعال در دوران جنگ مثل سپاه و بسیج، توجه به افتراق فرهنگی ایران و فرانسه، ضرورت رعایت احتیاط در معادل‌سازی برخی مفاهیم و یا رخدادهای حساسیت‌زا، ضرورت دخل و تصرف در متن مبدأ و حذف ابعادی از متن چالش‌های دیگری است که با آن‌ها طی ترجمه مواجه شدم.
وی تأکید کرد: در این جلسه تلاش بر این است تا راهکارهای کاربردی و مناسبی برای برون‌رفت از این دشواری‌ها و چالش‌ها و به‌منظور به حداقل رساندن نارسایی‌های ترجمه ارائه شود.
مترجم کتاب «شماره پنج» به زبان فرانسه در رابطه با راه‌حل خود در مواجهه با برخی از این چالش‌ها اظهار کرد: برای ترجمه کتاب «شماره پنج» به زبان فرانسوی سعی کردم تا در عین وفاداری به اصل متن مبدأ و با در نظر گرفتن دو گروه مخاطب فرانسه زبان، انتخاب ترجمه‌ای ارتباطی- اقتضایی، بر پایه هنجارهای ترجمانی رایج در هر دو فرهنگ مبدأ و مقصد را به‌عنوان راه‌حلی برای تسهیل بخشی از چالش‌های پیش‌رو در ترجمه این اثر، انتخاب کنم.
همچنین در این جلسه دکتر صباغیان با ارائه موردی از برخی از این چالش‌ها با سایر مترجمان حاضر در جلسه به تبادل‌نظر پرداخت و از نظریات و راهنمایی آنان بهره برد.
قابل‌ذکر است نکات و مطالب کاربردی که در این نشست به توافق حضار رسید طی یک شیوه‌نامه در اختیار مترجمان و ویراستاران قرار می‌گیرد.
