موزه شهدا؛ امانت «دیروز»، رسالت «فردا»
روز جهانی موزه و میراث فرهنگی، فرصت و بهانه خوبی برای اندیشیدن به این معنا است که؛ اساسا کارکرد موزه در جهان کنونی چیست؟ با گسترده و پیچیده تر شدن نقشها و نهادهای ارتباطات و اطلاعات در سپهر فراگیر فرهنگ جهانی، آیا موزه همچنان در نقش گذشته و در کارکرد پیشینی خود، جایگاهی و جایی برای دیدن مجموعه ای از اشیاء و آثار عمدتا قدیمی و تاریخی در درون محفظه‌ها و ویترین‌ها است؟ یا موزه، فراتر از ایستایی و سکون و در ورای نگهداری و حفظ یک شیء، یک یادگار و یک یادمانده از دورانی گذشته، اکنون در قالبی دیگر قابل تعریف است؟
حقیقت آن است که میراث فرهنگی یک کشور، بازنمای بقای تمدنی، دستاورد معنوی روح و جوهره‌ی فرهنگی- تمدنی و نمادی از زایایی و پایندگی و پویایی یک معرفت و هویت قومی و ملی است که امتداد این گوهر تمدن سازی و فرهنگ آفرینی را در گذر اعصار به نمایش می گذارد. در دنیای محصور و احاطه شده در سیطره شبکه های دامن گستر ارتباطات و در عصر انفجار اطلاعات، تعریف و تصور موزه و میراث فرهنگی، دیگر منحصر و منجمد و متبلور در یک مکان و در درون ویترین‌ها و محفظه‌های بسته نیست. کارکردی فراتر از یک بازدید صرف دارد و یک کنش تعاملی و دوجانبه فرهنگی است. طبق تعریف «ایکوم»- کمیته بین المللی موزه ها: «موزه عبارت است از مكان گردآوری ، نگهداری ، مطالعه ، بررسی كردن و به نمایش گذاشتن نعمتهای فرهنگی یا طبیعی به منظور آموزش ، پژوهش و ارزش دادن به این مجموعه ها و لذت بردن از آنها.» و بدین ترتیب یک گستره فرهنگی، معنوی، معرفتی و محتوایی می تواند شامل این تعریف باشد. موزه ها بخشی از سرمایه نمادین هویت فرهنگی و تاریخی یک ملت هستند و بخشی زنده و جاری و نه مرده و منجمد برای یک بار دیدن و گذشتن.
و در حوزه ایثار و شهادت، چه «سرمایه» و کدام «میراث»، عظیم تر، زنده‌تر و زندگی‌سازتر، جاری‌تر و پویاتر و الهام‌بخش‌تر و معرفت‌آفرین تر از شهادت و شهید؟ ما که مفتخر به خدمتگذاری در بزرگترین مجموعه متعلق به خانواده جهانی ایثار و فرهنگ جهانی شهادت هستیم که به تعبیر امام راحل (ره) فضیلت آن از همه بنیادها و نهادهای انقلابی بدلیل شرافت انتسابش به مقام مقدس شهید، بیشتر است و به گفته رهبر حکیم و بصیر انقلاب (مد ظله العالی) یکی از نشانه های بزرگ حقانیت این انقلاب، بنیاد شهید است، در نسبت با این ضرورت باید رویکردی جهادی و معطوف به یک دورنمای جهانی و آینده نگر داشته باشیم. میراث فرهنگی شهدا، تزریق روح غیرت، شهامت، شرافت و ایمان و اخلاص به پیکره یک تاریخ و تمدن است. اینجاست که هر شیء و هر اثر و هر چیز که یادآور شهید و شهادت باشد، به تبرک و تقدس از آن ارواح طیبه و جانهای پاک، در حکم «رسالت» تاریخی برای ما و «امانت» مقدسی برای نسلهای آینده است. تمامی آثار خلاقه هنری، تولیدات فرهنگی، ادبی، و هرآنچه تجلی و تبلور باور مردمان این سرزمین به ساحت عشق و ایثار بزرگ آن پاکباختگان سر و جان باخته در راه حق و فضیلت است، یک میراث فرهنگی است.
در حوزه فرهنگ ایثار، ما با یک «میراث زنده و در جریان» مواجهیم که سرمایه و پشتوانه بقای موجودیت و هویت یک ملت است و زندگی بخش و مایه هر انگیزه و امید و سرچشمه هر آرمان بزرگ که از خون شهید تا همیشه می‌جوشد و فراتر از آن در سراسر منطقه و جهان و در جغرافیایی به وسعت مقاومت. رویکرد این مجموعه با در اختیار داشتن «موزه شهدا» که با 24 شعبه در سراسر کشور، گنجینه ای از آثار و یادگارهای بیش از 12 هزار شهید والامقام و شامل بیش از 120 هزار شیء متعلق به این عزیزان، به انضمام حدود 11 هزار اثر هنری که در میان آنها صدها اثر نفیس و فاخر از نام آورترین چهره های پیشکسوت تاریخ هنر معاصر ایران قرار دارد که به این گنجینه عظیم اهدا شده و ارادت اهالی هنر را به این ساحت قدسی در قاب ماندگار کرده است، رویکردی است ملی، تحول محور و معطوف به آینده.
با گسترش کاربرد فن آوری های نوین و رسانه های ارتباطی، برآنیم تا برای تعریف مخاطبان این حوزه از کودکان تا نسل جوان، پیوند و تعامل وسیعتری با نهادها و مراکز آموزشی و مخاطبان هنر، برقرار کرده و از سوی دیگر در ارتباط موثر با ایده های دانش بنیان برای ارائه و انتقال جذابتر مفاهیم فرهنگی و آثار بجامانده از شهدا، دورنمایی جدید ترسیم شود. در این رویکرد، موزه شهدا، نه فقط مرکزی برای حفظ آثار و اشیاء، که در یک کارکرد نوین و با درک ضرورتها و مقتضیات کنونی، رسانه ای است در متن جامعه و در تعاملی دوسویه و بهره ور از خلاقیت، ابتکار عمل و در تنوعی از گرایشها، رویکردها و شیوه ها که نمایشگر طیفی است رنگارنگ از تکثر سلایق و نگرشها در نسبت با ایثار و شهادت. از آنجا که معتقدیم شهدا به همه ملت و به همه امت اسلامی و همه آزادگان عالم تعلق دارند، این تبادل و تعامل، به گستردگی ایران و حتی جهان خواهد بود.
موزه شهدا با دراختیار داشتن مجموعه ای به وسعت 120 هزار اثر به قطع و یقین از حیث کمیت و تعداد آثار، بزرگترین موزه ایران و نیز یکی از بزرگترین موزه های خاورمیانه و سراسر جهان است و به لحاظ کیفی و محتوایی نیز، از معدود مراکز فرهنگی، هنری و موزه‌ای سراسر دنیا محسوب می‌شود که حامل متعالی‌ترین، معنوی‌ترین و مقدس‌ترین آثار در اشارت به والاترین فضیلتها و ارزشهای الهی و انسانی است که می تواند هم یک گنجینه «ملی» باشد و هم یک مرکز «جهانی» از آن جهت که سخنش با همه تاریخ است و با همه بشریت و اگر نتوان از چنین امکان بزرگی در صدور پیام حیاتبخش انقلاب و مقاومت اسلامی و انتقال فرهنگ شهادت بهره برد، آیندگان این خطا و خسارت و این غفلت را بر ما نخواهند بخشید.
بنیاد شهید و امور ایثارگران، روز جهانی موزه و میراث فرهنگی را فرصتی برای تعریف و تبیین این ضرورت بزرگ و افقی برای اندیشیدن به راههای حفظ، تداوم و توسعه و ترویج این سرمایه فناناپذیر می داند که ودیعه قدسی حیات طیبه شاهدانی است مشرف بر حقیقت هستی و راه نجات و عزت و اقتدار، تنها در پرتو چراغ خون پاکشان، یافتنی و پیمودنی است.
اینجانب فرا رسیدن هفته میراث فرهنگی و روز جهانی موزه را به فرهیختگان و علاقمندان میراث فرهنگی کشورمان در سراسر کشور به‌ویژه همکاران پرتلاش خود در موزه های شهدا، تبریک عرض می‌کنم و برای فعالان در این عرصه فرهنگی و تاریخی، سربلندی روزافزون آرزومندم.
پایان
