تحليل محتواي وصايا و آثار فرهنگي شهدا

پژوهش حاضر از نوع اسنادي است. جامعه ي آماري آن كليه ي شهداي داراي وصيت نامه يا و آثار فرهنگي مي باشند كه از اين تعداد 2500 صفحه از آثار به روش نمونه گيري تصادفي از كل كشور انتخاب گرديد و تكنيك تحليل محتوا جهت تحليل، مورد استفاده قرارگرفت. واحد تحليل در اين پژوهش جمله مي باشد.
طبقه بندي مطالب برحسب سه محور: امور فرهنگي، امور اجتماعي و امور سياسي صورت گرفته است. هر محور شامل چندين مقوله ي كلي و هر مقوله ي كلي متشكل از تعدادي مقوله ي جزيي مي باشد. از كل وصايا و آثار فرهنگي كه مورد تحليل قرارگرفته است، در مجموع 35363 مورد مطلب استخراج شده است. بيش ترين فراواني مطالب با(164426 جمله) 55/46 درصد به امور سياسي اختصاص يافته و پس از آن (14.007 جمله) 60/39 درصد و (4894 جمله) 83/13 درصد از مطالب به ترتيب به امور فرهنگي و امور اجتماعي مربوط مي شود.
مقدمه
انقلاب اسلامي ايران حاصل مبارزه ي طولاني ايرانيان در دو قرن اخير است كه طي مراحل گوناگوني تكامل يافت و در دهه هاي اخير تحت رهبري امام خميني قدس سره ادامه يافته و در بهمن 1357 به حكومت ستمشاهي پايان داد و نظام جمهوري اسلامي را بنيان گذاشت . مبارزه و انقلاب، بدون يك دريافت و تحليل از اوضاع گذشته ، حال و آينده و ارزيابي از خوبي ها و بدي ها و دوستان و دشمنان نمي تواند رخ دهد. به عبارت ديگر: هر مبارزه ي انقلابي داراي يك ايدئولوژي است كه دانش و بينشي را در خود جاي مي دهد. انقلاب اسلامي ايران نيز چنين بوده است و انقلابيون از يك فهم معيني برخوردار بوده اند.
در دهه ي 50 خصوصاً سال هاي منتهي به پيروزي انقلاب اسلامي ، حجم عظيمي از نوجوانان و جوانان به حاملين ايدئولوژي انقلاب اسلامي پيوستند به گونه اي كه حضور جوانان در پيروزي انقلاب و بعد از آن چشم گير بود. در نيمه ي سال 1359 وقتي حكومت بعثي عراق به ايران اسلامي حمله كرد، دانشگاه ها براي انقلاب فرهنگي تعطيل بودند و دانشجويان انقلابي و فارغ التحصيلان دبيرستان ها در كنار افرادي از ساير قشرها به ياري سپاه و ارتش شتافتند. اينان جواناني تحصيل كرده و درعين حال حامل دانش و بينش انقلابي بودند. اكثريت نيروهاي داوطلب در جبهه ها اينان بودند و نيز دانش آموزاني كه در حين تحصيل به جبهه مي آمدند.
معرفت انقلابي ـ اسلامي در جوانان رزمنده موج مي زد. آنان حامل دانش و بينشي بودند كه امروزه سازنده جزيي از فرهنگ ماست . تحليل محتواي وصايا و آثار فرهنگي شهدا مي تواند بخشي از اين دانش و بينش را آشكار كند. همچنين تحليل محتواي وصايا و آثار فرهنگي شهدا به برنامه ريزان فرهنگي كشور اين امكان را مي دهد كه از طريق شناخت باورها و ارزش هاي مطرح شده از سوي شهدا، انديشه ي نسل ديروز را به نسل امروز انتقال دهند. بر اين اساس، در اين پژوهش چند سؤال اساسي مدنظر قرار مي گيرد:
1- مضمون غالب در وصايا و آثار فرهنگي شهدا كدام است ؟
2- بايدها و نبايدهاي مطرح شده از سوي شهدا كدام است ؟
3- شهدا در وصايا و آثار فرهنگي خود چه تصويري از جبهه و جنگ ارايه داده اند؟
روش
پژوهش حاضر اسنادي بوده كه به شيوه ي تحليل محتوا ، وصايا و آثار فرهنگي شهدا مورد بررسي قرار مي گيرد. به اين صورت كه اسناد مربوط به شهدا (وصيت نامه ، دست نوشته ، كتاب و...) تجزيه و تحليل شده و پيام هاي موجود در اين آثار و همچنين باورها، ارزش ها و هنجارهاي مطرح شده از سوي شهدا، استخراج مي گردد. بنابراين، جامعه ي آماري اين پژوهش كليه ي وصايا و آثار فرهنگي شهدا مي باشد . حجم نمونه ي مورد نظر حدود 2000 صفحه ي سيصد كلمه اي است . براي انتخاب نمونه ي مورد نظر از روش نمونه گيري تصادفي سيستماتيك استفاده شد. بدين ترتيب كه با مراجعه به برنامه اي به نام لوح شاهد (موجود در بنياد شهيد انقلاب اسلامي) كه در آن اطلاعات مربوط به نام و نام خانوادگي، سال شهادت، استان محل سكونت، داشتن يا نداشتن وصيت نامه و شماره ي پرونده ي هر شهيد موجود بود، از بين حدود سي هزار شهيدي كه داراي وصيت نامه بودند، حدود 1500 شهيد با استفاده از نمونه گيري تصادفي سيستماتيك انتخاب شدند.

مراحل تحليل
در اين پژوهش مراحل كار به شرح زير مي باشد:
1ـ مطالعه ي وصايا و آثار فرهنگي شهدا: در اين مرحله متن وصايا و آثار فرهنگي شهدا توسط محققين به دقت مورد مطالعه قرارگرفت.
2ـ مقوله گذاري اوليه: با مطالعه ي اسناد مربوط (وصايا و آثار فرهنگي شهدا)، پيام هاي موجود در اين آثار و همچنين باورها، ارزش ها و هنجارهاي مطرح شده در آن ها استخراج گرديد و سپس پيام ها، ارزش ها و هنجارها، تبديل به مقولات گرديد و جدول مقولات اوليه تنظيم شد.
4ـ تدوين مقولات نهايي: با مطالعه ي حجم بيش تري از متن ها، مقولات جديدي به دست آمد و با افزودن اين مقولات به مقولات اوليه، جدول نهايي مقولات تدوين گرديد.
5ـ كدگذاري مقولات: به منظور تسريع در كار و تسهيل طبقه بندي براي هر مقوله ي كلي و مقولات جزيي مربوط به آن، كد يا شناسه اي در نظر گرفته شد. به عنوان مثال براي مقوله ي كلي «خدا محوري» شناسه ي 1 و مقولات جزيي آن شناسه هاي فرعي(1-1- اقرار به عقايد، 2-1 - ذكر جهان بيني، 3-1- دعوت به حق و...) تعيين شد.
6ـ تهيه ي جدول كار: پس از تدوين مقولات نهايي و كدگذاري آن ها، جهت تحليل متن وصايا و آثار فرهنگي شهدا جدولي شامل شش ستون طراحي و در اختيار محققان قرارگرفت. اولين ستون جدول به اصل مطالب (عبارات) استخراج شده از متن وصايا و آثار فرهنگي اختصاص يافت و ستون هاي بعدي هر كدام براي پاسخ به يكي از سؤالات تحقيق در نظر گرفته شد.
6ـ گزاره بندي متون: در اين مرحله محتواي وصايا گزاره بندي شد. بدين ترتيب كه هر گزاره بايد حداقل حاوي يك مضمون باشد كه بتواند به يك مقوله تبديل شود. در اين بين برخي عبارات يا گزاره ها داراي چندين مضمون بودند كه بر اساس تعداد مضامين، عبارت (گزاره) تكرار شده است.
7ـ كدگذاري نهايي عبارات: پس از گزاره بندي متن وصايا و آثار فرهنگي و قراردادن آن در جدول كار در اولين ستون (پس از ستون عبارت) كد مقوله ي جزيي مربوط به هر عبارت وارد گرديد.
8ـ دسته بندي عبارات بر اساس مقوله جزيي: در اين مرحله، پس از كدگذاري ستون «مقوله ي جزيي» مطالب مربوط به كل شهدا بر اساس اين ستون دسته بندي و مرتب گرديد. به گونه اي كه گزاره هاي داراي شناسه ي مشترك (مقوله ي جزيي مشترك) بودند، در كنار هم قرارگرفت.
نتايج
1) مضمون غالب در وصايا و آثار فرهنگي شهدا
با عنايت به سؤال نخست پژوهش در باب مضمون غالب در وصايا و آثار فرهنگي شهدا، در اين بخش به جمع بندي و توصيف مضامين موجود در آثار بررسي شده براساس طبقه بندي ذيل مي پردازيم:
بيش ترين فراواني مطالب با 55/46 درصد به امور سياسي اختصاص دارد. پس از آن امور فرهنگي 61/39 از كل مطالب را در برمي گيرد و امور اجتماعي با 84/13 درصد در مرتبه ي سوم قرار دارد.