راه هاي حفظ و انتقال فرهنگ ايثار و شهادت به نسل آينده

چكيده
دوران هشت ساله ي دفاع مقدس به فرموده ي مقام معظم رهبري «اوج افتخارات ملت ايران است». لذا براي حفظ و انتقال ارزش هاي دفاع مقدس و فرهنگ ايثار و شهادت به نسل آينده بايستي اين فرهنگ با جديت در برنامه ريزي فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي كشور مدنظر قرار گيرد.

به فرموده مقام معظم رهبري «اگر بخواهيم انقلاب و كشور بيمه باشد، بايد اين شور و شوق، اين حركت عمومي و بسيج ملت را روز به روز تقويت كنيم.»
براي تبيين نقش و جايگاه فرهنگ ايثار و شهادت كه در جنگ متبلور شد، بيش از هر چيز نيازمند بررسي درست دستاوردهاي هشت سال دفاع مقدس هستيم. در اين ارتباط، حركت جدي تحقيقاتي و علمي پيرامون موضوع ضروري به نظر مي رسد.
گرچه علي رغم گذشت چند سال از پايان جنگ، اين حركت كند بوده است، اما به هر حال فرهنگ ايثار و شهادت بايد به عنوان ميراثي گران سنگ در ذهن ملت ايران باقي مانده و از آفت تحريف مصون بماند زيرا نشر ارزش هاي معنوي و اخلاقي با شميم عطر خون شهيدان تأثير به سزايي در اخلاق جوانان داشته و اميد و انگيزه براي مبارزه با استكبار جهاني و همچنين ترويج فرهنگ عاشورايي را به همراه دارد.
هرگونه ورود به عرصه دفاع مقدس، يعني ورود به عالم قدسياني كه جز با طهارت نمي توان در محضر آنان وارد شد، چرا كه آنان شاهدند و ما مشهود.
با توجه به مطالب ذكر شده، عنوان مقاله ي حاضر «بررسي راه هاي حفظ و انتقال فرهنگ ايثار و شهادت به نسل آينده» مي باشد. اين سؤال كه ايثار و شهادت چيست؟ و اينكه راه هاي حفظ اين فرهنگ و انتقال آن به نسل آينده چگونه است؟ سؤالاتي است كه نگارنده در اين مقاله قصد دارد براي آن پاسخي مناسب ارائه نمايد. لازم به يادآوري است كه روش جمع آوري اطلاعات در اين پژوهش به شيوه ي مطالعه ي كتابخانه اي بوده است.

مقدمه
طوفان جنگ در 31 شهريور 1359، به راه افتاد. همچنان كه تهاجم در حال تولد بود، حماسه اي برتر از درون فرهنگ و باورهاي ژرف ملتي مؤمن سرچشمه مي گرفت. اين حماسه كه «دفاع مقدس» نام گرفت، روزبه روز بالنده تر شد و چونان كوهي استوار در برابر تهاجم دشمن قد علم كرد. همين كافي بود تا دشمن را متقاعد سازد كه در محاسباتش دچار اشتباهي بزرگ شده است (باورهاي ديني، 1380، ص18).
به راستي چرا دشمن نتوانست ظهور اين حماسه را پيش بيني كند؟ اين عوامل ناپيدا از ديد دشمن، كه موازنة قدرت را كه در ظاهر به نفع او بود، برهم زد عوامل فرهنگي و معنوي بود. امام خميني (ره) در اين باره مي فرمايد: «آن ها حساب همه چيز را مي كردند الا يك حساب و آن حساب، معنويت بود. آن ها توجه به اين نداشتند كه ملت همه با هم علاقه به خدا دارند و علاقه به اسلام» (صحيفه نور، ج 13، ص 277).
حضرت آيت الله خامنه اي نيز در اين باره فرموده است: «محاسباتشان از عنصر «توكل» و «ايمان به خدا» خالي بود و آن را در زندگي ما به حساب نياورده بودند» (حديث ولايت، ج 5، ص 124).
تمسك فرماندهان و رزمندگان به فرهنگ ناب اسلامي، الهام گرفتن از باورهاي ژرف ديني، اقتدا به سيرة جهاد معصومان به ويژه نهضت حركت آفرين عاشورا، آراسته شدن به ارزش هاي پيروزي آفرين اسلامي و اميد داشتن به امدادهاي غيبي از جمله اين ويژگي هايند. همچنين، استفاده قابل قبول از سلاح تبليغات و نيز هنر و ادبيات در جهت خنثي كردن تهاجم تبليغاتي دشمن و افزايش روحيه رزمندگان را بايد از ويژگي هاي دفاع مقدس برشمرد. از عوامل مهم معنوي و فرهنگي دفاع مقدس، ارزش هاي اسلامي است كه رزمندگان اسلام به آن ها پايبند بودند (ارزش هاي اسلامي، 1380، ص11).
دفاع در قانون طبيعت يكي از اصول استوار بقاء و حفظ شرافت انسان هاست. در ميان تمام دفاعياتي كه توسط انسان در برابر هجمه هاي گوناگون صورت مي گيرد، مقدس ترين و با ارزش ترين آنها دفاع از عقيده است و بدون شك دوران هشت سالة جنگ تحميلي عراق عليه ايران از افتخارات بزرگ و بي نظير ايران اسلامي است. و برهمين اساس است كه مقام معظم رهبري فرموده اند: «دوران دفاع مقدس، اوج افتخارات ملت ايران است.»
لذا براي حفظ و انتقال ارزش هاي دفاع مقدس بايستي اين فرهنگ با جديت در برنامه ريزي فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي كشور تثبيت گردد.
در حقيقت بزرگداشت شهيدان از يك سو تعظيم صبر و صلابت و تكريم فخر و شرافت است و از سويي تعميم شور و حماسه و تحصيل نور هدايت و تكريم و تجليل. گراميداشت شهداي انقلاب شكوهمند اسلامي و شهداي دفاع مقدس پژواك شمشيرهايي است كه در عرصه هاي چهارده قرن مصاف اسلام با كفر طنين افكنده است. برقي كه از شمشير رزم آوران اسلام در بدر و حنين درخشيد و در صفين و نهروان چشم فتنه را كور كرد و در كربلا كاخ ستم را سوزاند، سفير رعدش در فضاي ملكوتي بهمن ماه 1357 و هشت سال حماسه دفاع بر نفير كفر و نفاق فرود آمد و پيام شورانگيز «نصر من الله و فتحٌ قريب» را به جهان وجهانيان اعلام كرد.
اينك گراميداشت آن همه رشادت ها و شهادت ها همچون نسيم معطري است كه بار ديگر عطر دل انگيز آن لاله هاي بهشتي را به مشام جان زمينيان مي رساند و پرتو هدايتي از كهكشان روشن آن حماسه سازان را، فرا راه رهروان و آيندگان قرار مي دهد، اين كار در گرو حمايت بي دريغ و همكاري همه عزيزاني است كه ميراث دار افتخارات گذشته و پاسدار اعتبارات امروز و خواستار انتظارات آينده اند.
گرامي و جاويد باد اخلاص و ايثار شهداي گرانقدري كه ايمان به آستان امام و اطاعت از مقام ولايت را توشه خود ساختند و سلحشور و سرافراز بر سر سوداي يار سرباختند.

ضرورت و اهميت موضوع
«اگر شور يك عارف عاشق پروردگار را با منطق يك نفر مصلح تركيب كنيد، از آنها منطق شهيد در مي آيد. خون شهيد براي هميشه در رگ هاي اجتماع مي جوشد» (استاد شهيد مطهري).
شهادت زندگاني جاودانه يافتن است؛ اوج و عروج تعالي است. شهادت تكامل ايمان و نهايت خلوص قلب هاست. شهادت مردن تحميلي نيست، انتخاب آزادانه و آگاهانه است؛ خلوت عاشق و معشوق است.
آنان كه در زندان تن اسيرند، از درك تفسير شهادت عاجزند. فقط شهيد مي تواند شهادت را درك كند. عالم پر از صدا است. صداهاي شيطاني و رحماني، صداهاي شياطين بازتاب ندارد و در دهليزهاي تاريخ گم مي شود، اما آواهاي رحماني فريادهاي انساني و صداهاي ملكوتي ماندگار و بي مرگند و صداي شهيد صدايي آسماني و خدايي است. صدايي جاودانه و جاري در متن زندگاني، صدايي كه در عرض و فرش مي پيچد و به اعماق زمين و زمان سفر مي كند (اسوه، 1384، ص8).
شهدا شور و عشق حياتند؛ سرود حماسه و هدفند؛ شهد صداقت، عصاره ي ايثار، خلاصه خلوص، پاره هاي نور، تبلور نيايش و تجسم عظمت در فراخناي تاريخ اند.
شهدا، پروانه هاي وادي صداقتند و عاشقان كعبه وصال كه پرهاي خود را با اولين شعله هاي شمع معرفت و سير الي الله سوزاندند و مسافر آسمان ها شدند تا راه آسماني شدن براي «فرزندان وطن» باز شود.
نگذاريم كه صاعقه هاي «ابتذال» و «خودگريزي» خرمن «باور» و «اعتقاد» ما را بسوزاند. مام وطن، پا گرفته از خون كبوتران حرم عشق است و «كبوتران حرم عشق» پا گرفته از غيرت فرزندان وطن، و غيرت فرزندان وطن، يادگار پرتوهاي تابان انوار هدايت احمد (ص) و علي (ع) و حسين (ع) است كه در روزگاري نه چندان دور از پاي درخت انقلاب، به معراج خون بال گشودند و جاده هاي «ايثار» را ستاره باران كردند.
و حالا بر ماست كه به حرمت بدن هاي پاره پاره پرستوهامان، و به حرمت دست هاي قلم شده عباس گونه آنها و به خاطر چشم هاي هميشه منتظر مادرانمان و به حرمت انتظار پدرانمان مگذاريم كه يوسف هاي اين وطن از يادها برود و دست هاي آلوده شهداي ما را از ما بگيرند.
وقتي سنگيني بار امانت، بر دوش تك تك ماست و پرچم نينوايي شهدا بر شانه هاي ما در اهتراز، مباد آن لحظه كه پايمان بلرزد و دست هامان سست شود. فرهنگ شهيد، راه شهيد و هدف شهيد مقدس است و جاده حركت او، حلقه اتصال به آخرين چراغ عالم امكان است (همان، ص9).
با توجه به مطالب مذكور ضرورت و اهميت اين بحث مشخص مي شود:
- شناخت بخشي از ويژگي هاي فرهنگي و معنوي دفاع مقدس.
- ارزيابي و شناخت اقتضائات و ضرورت هاي زمان حال.
- انجام ارزيابي هاي نظري و نيز ارائة پيشنهادي كاربردي براي تبيين و حفظ ارزش هاي فرهنگي دفاع مقدس.

اهداف تحقيق
هدف كلي:
- بررسي راه هاي حفظ و انتقال فرهنگ ايثار و شهادت به نسل آينده
اهداف جزئي:
- تبيين راه هاي حفظ ارزش هاي دفاع مقدس
- تبيين راه هاي انتقال فرهنگ و ايثار و شهادت به نسل آينده

تعريف مفهوم ارزش
ارزش در لغت، به معناي قيمت، بهاء، ارج، شايستگي و زيبندگي است. ارزش در هر يك از ساحت هاي اجتماع- اقتصاد، فرهنگ، دين، حقوق، اخلاق- داراي معناي خاص است. ارزش هاي اسلامي در مفهوم عام و گسترده عبارت است از آنچه از نظر دين مقدس اسلام مطلوب و سودمند است؛ ولي گاه از ارزش هاي اسلامي، معناي خاصي اراده مي شود و در مفهوم خاصش يعني آن ارزش هايي كه اسلام مطلوب و ارزشمند بودن آن ها را در عرصه اخلاق به رسميت شناخته است. از اين رو، منظور از ارزش هاي اسلامي به عنوان يكي از عوامل معنوي و فرهنگي دفاع مقدس، مهم ترين ارزش هاي اخلاقي است كه رزمندگان اسلامي در دوران دفاع مقدس، به آنها آراسته بودند (ارزش هاي اسلامي، 1380، ص12).
ارزش ها، از مهم ترين اجزاي يك فرهنگ به شمار مي آيند؛ چرا كه از باورهاي يك ملت سرچشمه مي گيرند و در عرصه هاي گوناگون فعاليت آن تأثير مي گذارند. بروز و ظهور اين ارزش ها، به هنگام حوادث و رخدادهاي سرنوشت ساز، از جمله دفاع از كيان و سرزمين بسي پر فروغ تر و خيركننده تر است (ارزش هاي اسلامي، 1380، ص 16).
ارزش هايي كه در حماسه دفاع مقدس تبلور يافت و از عوامل مهم پيروزي بر دشمن بود، ريشه در فرهنگ ناب اسلامي و باورهاي ديني رزمندگان اسلام داشت. آنان، براساس آموزه هاي قرآني، ارتباط خود را با خداوند متعال نزديك و استوار كرده بودند. اين ارتباط كه با ياد خدا، به وسيله نماز و انس با قرآن و دعا و راز و نياز و نيز اخلاص ورزي و توكل پديد مي آمد، آرامش بر گسترة جانشان چيره و از امداد و نصرت الهي برخوردار مي ساخت: «هر جا كه كم مي آورديم و مي بايست مي جنگيديم، اكسير توكل بالا مي رفت و باعث مي شد كه به مرور زمان ضعف انگيزه كه در قبل از انقلاب در ارتشي ها وجود داشت از بين برود و در همين دانشگاه جنگ بود كه روحيه ها تقويت و انگيزه هاي ما قوي شد.» (سخنراني شهيد صياد شيرازي، ص78). همين ارتباط وثيق، سرانجام آنان را مشتاق ديدار دوست و نظاره كردن «وجه الله» مي كرد؛ اشتياقي كه آغازش بي اعتنايي به دنيا و انجامش شهادت طلبي بود.
رزمندگان اسلام همچنين از قرآن كريم فرا گرفته بودند كه به يكديگر محبت و مهر بورزند و اخوت و همدلي پيشه كنند، چه در اين صورت، روابط دو سويه فرماندهان و نيروها سامان مي يافت و اثرات شگرفش را در سخت ترين لحظه هاي نبرد نشان مي داد. «روابط انساني خاصي در جبهه حاكم بود. اين روابط انساني، مقاومت را بسيار افزايش مي داد. مثلاً ما تا پايان جنگ بدون داشتن درجه جنگيديم، ولي به علت همين روابط انساني در كنترل و هدايت و فرماندهي رزمندگان مشكلي نداشتيم» (مجله سياست دفاعي، 1375، ص 13). اين محبت و عشق ژرف، خود ايثار و فداكاري را به دنبال داشت؛ ايثاري كه از اندك اندوختة مالي تا گوهر نفيس جان را شامل مي شد. نيز از قرآن كريم آموخته بودند كه در برابر دشمن استوار و سرافراز باشند. آنان براي انجام اين مهم، صبر و استقامت را در اوج زيبايي به تصوير كشيدند؛ شجاعت و دلاوري را بر قلة بلند افتخار نشاندند و عزت و كرامت را شكوهي سترگ بخشيدند. درخشش خيره كننده ارزش هاي اسلامي كه در حماسة دفاع مقدس بازتاب يافته است، انعكاس آن همه زيبايي كه در چهره تابناك اين حادثه رخ نمود، مجالي به گستردگي و فراخي سينه هايي كه اين زيبايي ها از آن ها سرچشمه گرفته و سرازير شده اند، مي طلبد (ارزش هاي اسلامي، 1380، ص17)

مفهوم ايثار و شهادت
شهيد از ماده شهود و شهادت است؛ شهود هم به معني حضور است و هم به معني علم و يقين و هم به معني معاينه و شهادت مشاهده است. شهيد در لغت به معني «گواه» است و در اصطلاح به كسي گويند كه در راه خدا كشته مي شود.
در احاديث است كه شهادت برترين مرگ است. قطره خون شهيد، نزد خدا از بهترين قطرات است. شهادت موجب آمرزش گناهان مي شود. شهيد از سؤال قبر، مصون است و فشار قبر ندارد و در بهشت با حوريان همنشين است. شهيد، حق شفاعت دارد. شهدا اولين كساني اند كه وارد بهشت مي شوند و همه به مقام آنها غبطه مي خورند. شهادت فنا شدن انسان براي نيل به سرچشمه نور و نزديك شدن به هستي مطلق است. شهادت عشق به وصال محبوب و معشوق در زيباترين شكل است. شهادت مرگي از راه كشته شدن است، كه شهيد آگاهانه و به خاطر هدف مقدس و به تعبير قرآن «في سبيل الله» انتخاب مي كند.
امام خميني (ره) فرمود: «مرگ سرخ، به مراتب از زندگي سياه بهتر است و ما امروز به انتظار شهادت نشسته ايم، تا فردا فرزندانمان در مقابل كفر جهاني با سرافرازي بايستند.»
از ديدگاه اسلام، شهادت در راه خداوند متعال آن قدر مقام عالي و پراهميت و زيبايي داشته و دارد كه اولياي خداوند، و برگزيدگان او همچون علي بن ابيطالب (ع) و فرزندانشان مانند امام حسين (ع) و امام جعفر صادق (ع) و… آرزوي شهادت در راه خدا را مي نموده اند.
اين آرزوي در گفتار و اعمال اصحاب ياران معصومين (ع) نيز ظاهر و آشكار است. از طرف ديگر در مقام شهيد و فضيلت آن اين نكته مهم را بايد در نظر بگيريم كه اگر پديده شهادت در تمام تاريخ بشري يك بار اتفاق مي افتاد، يعني تاريخ بشر تنها يك فرد شهيد داشت، باز اهميت شهادت فوق همه پديده هاي حيات بشري بود. چه رسد به اين كه در گذرگاه قرون و اعصار، كاروانيان منزلگه شهادت متجاوز از ميليون ها نفر از پاكان اولاد آدم بوده، پيشتاز برجسته اي همچون حسين بن علي (ع) ياراني با شخصيت هايي عظيم در اين دوران كوي الهي شركت داشته اند (اسوه، 1384، ص28).
فضايل و ويژگي هاي امام حسين (ع) و فرهنگ عاشورايي ايشان يك نمونه و الگوي كامل و تمام عياري است كه براي همه انسان هاي آزاده و آزادانديش از هر دين و آييني سيماي واقعي و درس فراموش نشدني عزت، فداكاري، شجاعت، شهامت، غيرت، آزاديخواهي، محبت، عدالت طلبي، صبر، قيام براي امر به معروف و نهي از منكر، شهادت طلبي، جهاد در راه حق و حقيقت، عرفان توحيد، عبادت و زندگي مطلوب بشريت را به تمام و كمال ترسيم نموده و به تصوير كشيده است (همان، ص30).
و شهداي هشت سال دفاع مقدس نيز به تأسي از امامان معصوم (ع) همين گونه بودند. در وصف اين شهيدان والامقام چه خوب گفته اند: «شهدا شمع محفل بشريتند» همان گونه كه شعله اي در تاريكي به ما روشني مي دهد و كمك مي كند تا راه درست را پيدا كنيم، شهيدان هم مي توانند براي ما بهترين الگوها و راهنمايان در زندگي و رسيدن به سعادت باشند. آنان در بهترين سن و سال زندگي به دور از هرگونه چشمداشتي به تقدير و تشكر، با نثار جان خويش در دفاع از كيان و وطن خود از ديگري گوي سبقت را ربوده و شهد شيرين شهادت را به كام خود مي كشيدند تا با عزت و آزادگي در پيشگاه خداوند متعال حاضر شوند. شهيدان در كمال ساده زيستي و با كم ترين توقع از اطرافيان و جامعه خود، به دور از هرگونه تجملات و تشريفات دنيا را فروختند تا در عوض از پروردگار خويش آخرت را بستانند. درود و رحمت خدا بر آنان باد.

رابطه ارزش هاي اخلاقي و باورهاي ديني
ارزش هاي اخلاقي مورد تأييد اسلام مبتني بر جهان بيني اسلامي و باورهاي ديني است. در مكتب اسلام، ارزش هاي اخلاقي منهاي اعتقاد به مبدأ و معاد وجود ندارد. از همين رو، استاد شهيد مطهري بر اين باور است كه شرافت انساني و اخلاقي جز در ذيل مكتب خداپرستي صورت نمي بندند و در هيچ مكتب ديگري قابل توجيه نيست. ايشان دربارة رابطة ارزش هاي اخلاق با ايمان مي نويسد: «كرامت، شرافت، تقوي، عفت، امانت، راستي، درستكاري و بالاخره همه اموري كه فضيلت بشري ناميده مي شود و همة افراد و ملت ها آن ها را تقديس مي كنند و آن هايي هم كه ندارند، تظاهر به داشتن آن ها مي كنند، مبتني بر اصل ايمان است؛ زيرا تمام آن ها مغاير با اصل منفعت پرستي است و التزام به هر يك از اين ها، مستلزم تحمل يك نوع محروميت مادي است. آدمي بايد دليلي داشته باشد كه رضايت به يك محروميت بدهد؛ اين جهت آنگاه ميسر است كه به ارزش معنويت پي برده و لذت آن را چشيده باشد.» (مطهري، 1361، ص 152).
بنابراين، جهان بيني اسلامي و باورهاي ديني، افعال اختياري انسان را در جهتي سوق مي دهد كه موجب وصول او به كمال اخروي و سعادت ابدي مي گردد؛ كمال و سعادتي كه تنها در ساية قرب به خداوند متعال به دست مي آيد (ارزش هاي اسلامي، 1380، ص13).

لزوم ماندگاري ارزش هاي دفاع مقدس
چگونه انديشيدن درباره تاريخ و آگاهي از آن، عامل روشن شدن خواست هاي ما مي شود. اين انديشه يا به ما روشنايي مي دهد و يا ما را از راه به در كرده و از واقعيات غافل مي سازد (دوران افتخار، ص14).
دامنه تأثيرگذاري فرهنگ و معنويات جبهه با پيچيدن آوازه اش در ميان ديگر جوامع مسلمين، خاصه در لبنان و افغانستان و كشورهاي منطقه خليج فارس گسترده گرديد. تأثير عميق فرهنگ دفاع مقدس در زندگي مردم و در كنه باور و اعتقادات مذهبي امت مقاوم و حزب الله انكارپذير نيست. اهميت اين موضوع وقتي بيشتر نمايان مي شود كه ببينيم مقام معظم رهبري نيز در فرمايشات گوهربارشان مدام بر اين موضوع تأكيد دارند. «مي بايست اين فرهنگ با جديت تمام در سياست ها و برنامه ريزي هاي فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي كشور لحاظ و تثبيت گردد. بر همين اساس، بايد با آفت ها و ضد ارزش هاي فرهنگ دفاع مقدس كه همانا رفاه طلبي و راحت طلبي و دنياخواهي است، مقابله كرد» (همان، ص20).

نهادينه كردن ارزش ها در بين نسل جوان
زير ساخت هاي فكري هر جامعه اي منبعث از فرهنگ حاكم بر آن جامعه است و مقوله فرهنگ رابطه مستقيمي با زيرساخت هاي جامعه دارد. بنابراين، براي تغيير در حاكميت هر جامعه اي ابتدا بايد از تغيير فرهنگ حاكم بر آن جامعه شروع گردد كه در اين برهه از زمان دشمنان دين و قرآن و كشورهاي سلطه گر چه در داخل و چه در خارج براي نيل به تغيير نوع حاكميت در جامعه، تهاجم به نظام هاي فرهنگي را سرلوحه سياست هاي توسعه طلبانه خود قرار داده اند.
از آن جا كه تاريخ ملت ها، پنجره اي بر روي هويت ملي آن هاست، هر فرد با گذراندن دوران تحصيل، با تاريخ و نمادها، انديشه ها و دين آشنا مي شود. از همين روست كه در پرتو ارزش ها، انسان ها متحول شده و در قالب فرهنگ و فلسفه حياتي كه به آن معتقدند استحكام رواني، شخصيتي و اجتماعي پيدا مي كنند و به هويت ملي، مي رسند. در اين راستا، اصلي ترين ابزار انتقال و نگهداري ارزش هاي اعتقادي جامعه، حفظ و پويايي تاريخ و ميراث هاي گذشته را پس از خانواده و نهاد آموزش و پرورش تشكيل مي دهد و پيداست كه در اين خصوص آموزش و پرورش حياتي ترين نهاد است كه مي تواند ضمن حفظ و اعتلاي فرهنگ، سعادت فردي و اجتماعي را نيز فرآهم آورد. با توجه به اين نقش حياتي كه براي آموزش و پرورش مطرح شد؛ معلوم مي شود كه چرا مراكز آموزشي به عنوان اولين خاكريز، مورد هجوم بي رحمانه امپرياليسم فرهنگي قرار مي گيرد. (بصيرت بسيجي، آذر 1381)
نهادينه كردن ارزش ها در جامعه، نياز به برنامه ريزي و سازماندهي دارد و مسؤوليت اين مقوله بر عهده كليه نهادهاي فرهنگي در جامعه مخصوصاً آموزش و پرورش است و بايد كار كليدي و مبنايي انجام پذيرد. لذا بايد قدم هاي اساسي در جهت ارائه الگوهاي درست به نسل جوان برداشته شود كه بتواند نيازهاي متناسب با ارزش هاي انقلاب را جوابگو باشد.
تاريخ پرافتخار جمهوري اسلامي مشحون از ايثارگري ها و فداكاري هاي خيل عظيم معلماني است كه در كلاس خود درس شهامت و شجاعت و دفاع از دين را به شاگردان آموختند و آنها نيز سر از پانشناخته از حريم نظام مقدس جمهوري اسلامي دفاع كردند و خون پاكشان گواه اين مدعا است. امروز نيز معلمان در عرصه و ميداني ديگر مسؤوليت هدايت نسلي را به عهده دارند كه آماج حملات زهرآگين فرهنگي دشمنان است و بايد كه اين جبهه و سنگر نيز از فهميده هاي فهميده و همت هاي بلند همت پر شود كه راه چاره همين است و بس.
دين باوري، استكبار ستيزي، عشق به ميهن، زندگي هدفمند و تلاش در راه سازندگي وطن، سرمايه هاي گران بهاي جوانان عزيز ماست. اين ها حاصل زحمات طاقت فرساي خيل معلمان دلسوز و فداكار است كه بايد بر اين همه همت درود فرستاد.
دستگاه تعليم و تربيت به عنوان عظيم ترين نهاد فرهنگي، آموزشي و تربيتي كشور رسالت پرورش بالندگي نسل آينده را بر دوش دارد. معلمان فهيم و فكور و با ظرفيت بالاي فكري و فرهنگي خود به عنوان مولدان انديشه و دانايي، با ترويج و تعميق ارزش هاي انقلاب اسلامي و تعظيم شعائر ديني و بينش و نگرش سياسي اصيل و سالم و بدون گرايش به خط بازي هاي سياسي، سعي در ارتقاء سطح آگاهي و فرهنگ جامعه دارند. مدرسه به عنوان خط مقدم جبهه تعليم و تربيت و كانون توسعه مرزهاي دانايي است.
«اساسي ترين نياز جامعه وجود انسان هاي سالم، توانمند و صالح است و مدارس مسؤوليت تربيت چنين انسان هايي را برعهده دارند. رسالت انبياء تزكيه، تعليم و تربيت انسان هاست و هم اكنون بخش عظيمي از اين وظيفه بر عهده معلمان است و سرنوشت بسياري از افراد در مدارس رقم مي خورد. برنامه ريزي براي تربيت و تحول اخلاقي يك نسل كار بسيار مهمي است.» (مقام معظم رهبري، نگاه 6).
«اين نسل در واقع از تلاش نسل پديده آورنده انقلاب و تداوم دهنده ي انقلاب تا امروز بهره مند است. كشور ما هم كشور جواني است. ما امروز يك مجموعه عظيم جوان پرنشاط، پر انرژي و پراستعداد داريم و اين نعمت و ثروت بزرگي است، به شرط اين كه اين نسل گسترده با هويت صحيحي ساخته شود. اولين چيزي كه در مجموعه آموزش و پرورش بايد به اين نسل اعطا شود، عبارت است از اميد به آينده و شوق نسبت به بناي آينده و بهره گيري از فضايي كه انقلاب در اختيار انسان ها و بخصوص نسل جوان گذاشته است. تربيت را نبايد با سخت گيري اشتباه كرد. تربيت هدايت است؛ دميدن روح انضباط اخلاقي در نسل جوان است … اين مسأله برنامه ريزي براي تربيت و تحول اخلاقي يك نسل، كار بسيار مهمي است.» (همان، شماره6).
اكنون كه دشمنان اسلام و انقلاب از تمامي توطئه هاي استكباري خويش نااميد شده اند، تنها راه مقابله با اين انقلاب شكوهمند اسلامي را مبارزه با فرهنگ و اعتقادات مردم تصور كرده و بيشترين توجه و حمله را به نسل جوان، اين آينده سازان جامعه اسلامي معطوف داشته است.
فرهنگيان، اين مشعل داران سنگرهاي تعليم و تربيت با حضور مستمر و فعال در دوران دفاع مقدس، حضوري تاريخي و فراموش ناشدني كه نشانگر بينش و عشق و علاقه اين قشر فرهيخته به اسلام است، داشته اند (طلايه داران نور، ص14). با تغيير جبهه جنگ، ما بايد در صحنه فرهنگي، گام برداريم و بايد با اطاعت از ولي امر مسلمين و پيروي از خط امام راحل، تداوم بخش خون شهيدان باشيم و با حركتي نو و تمسك به قرآن و عترت طاهرين (ع) و با شناخت دقيق دشمن به دفاع از آرمان فرهنگ اسلامي خويش بپردازيم.
اهميت و نقش معلم، در جوامع بشري به حدي است كه پيامبران الهي خود را معلم معرفي مي كنند و از سوي ديگر ملاحظه مي شود كه غالباً تاريخ به دست معلمان رقم زده مي شود. و در معارف اسلامي و در نظر رهبران اسلام، معلم زماني ارزشمند است و شايستگي آن همه تقدير و تحسين را مي يابد كه متربيان خود را براي كسب «ارزش هاي اسلامي» و دوري از «ضد ارزش ها» هدايت كند. امام خميني فرمودند: «چنانچه معلم، يك معلمي باشد كه دعوت به نور بكند دعوت به صلاح بكند، دعوت به اسلام بكند، دعوت به اخلاق صالحه بكند، دعوت به ارزش هاي انسان بكند، ارزش هايي كه عندا… ارزش است. اگر اين كار را بكند، همان طوري كه انبياء مردم را از «ظلمت» به «نور» مي كشانند، اين معلم هم، اين بچه ها را از ظلمات به نور وارد مي كند و همين شغل است كه شغل انبياء است.» (صحيفه نور، ج 21، ص 268).



نتيجه گيري
يكي از رسالت ها و مسؤوليت ها در طول تاريخ در همه عصرها و همه تمدن ها و كشورها انتقال دادن ارزش هاي حاكم بر جامعه است حفط و اعتلاء و انتقال ارزش هاي اصيل فرهنگي و ديني و باورهاي مطلوب اجتماعي رفتارهاي متعالي فردي و جمعي مانند نشاط و پويايي، عطوفت، استواري، عزم و تلاش از اساسي ترين رسالت هاي همگاني است.
رسانه هاي گروهي از جمله راديو و تلويزيون و مطبوعات و وسايل صوتي و تصويري و اطلاع رساني نوين مي توانند نقش قابل توجهي در تبليغ و ترويج بسياري از باورها و ارزش هاي فرهنگي داشته باشند.
هنگامي كه فرهنگ شهادت در جامعه رواج يافت، شوق و شعفي در قلوب به وجود مي آيد كه سبب مسابقه و رقابت بر سر كسب اين مقام مي شود. پيامبر گرامي اسلام(ص) با ترويج فرهنگ جهاد و شهادت توانست با جمع اندك و ناتوان مسلمانان اوليه، (به لحاظ مادي) نصرت و ياري خداوند متعال را كسب كرده، بزرگ ترين ضربه ها را بر پيكر شرك زده و سبب تثبيت و گسترش سريع اسلام شود.
با گسترش فرهنگ جهاد و شهادت طلبي است كه لرزه بر اندام دشمنان مي افتد و آنان را از نفوذ در دژهاي اسلام نا اميد مي كند.
پس تنها گسترش و رواج فرهنگ جهاد و شهادت است كه استقرار عدل جهاني را به دنبال خواهد داشت و فاصله گرفتن از اين فرهنگ يعني ذلت و ضلالت جوامع و دور ماندن از قافله نور و هدايت.
اميد است بشريت امكان بازگشت به رسالت معنوي و ملكوتي خود را از دست نداده و توفيق شناخت و عمل به آن را به دست آورند و از اين راه تمام تلاش ها و دانش ها در جهت بهبود جوامع و سعادت واقعي انسانها قرار گيرد و تمدن هاي بي جان، با روح ايمان جان گرفته و معناي حقيقي زندگي در تمام ابعاد شخصيت انساني گسترش يابد.
حماسة بزرگ هشت سال دفاع مقدس بايد به عنوان ميراثي گرانسنگ در ذهن ملت ايران باقي و از آفت تحريف مصون بماند. تنها در اين صورت است كه آيندگان و كساني كه دوران پرافتخار دفاع مقدس را درك نكرده اند، مي توانند اين ميراث را در منظر ديدگان خويش قرار دهند و از اندوخته هاي گران بهاي آن سود جويند. بديهي است ملت ما امروز با داشتن مفاخر و دستاوردهاي گران بهاي دوران دفاع مقدس در تدوين الگوي فرهنگي، نيازمند مباني تئوريك متناسب با تحول، از ديگران نيست.

لذا به مسؤولين پيشنهاد مي شود به اين امور اهتمام ورزند:
- بررسي و تبيين سيره ائمه معصومين (ع) و حضرت امام خميني (ره) و مقام معظم رهبري به عنوان الگوهاي با هويت و قابل قبول.
- ايجاد حوزه تبادل فرهنگي با حفظ هويت ديني و ملي و اثبات قابليت و توانمندي فرهنگ غني اسلام و نفوذ روشي كارآمد در فرآيند توسعه و تجدد علمي و ايجاد خدشه در مشروعيت انحصار الگوي توسعه غرب.
- تعيين استراتژي دفاع فرهنگي با بهره گيري اصولي از ارزش هاي هشت سال دفاع مقدس و اخلاق و رفتار رزمندگان به عنوان برگزيده اي نو و بازبيني شده در حوزه دستاوردهاي فرهنگي انقلاب اسلامي كه متعلقات عيني و تحقيقي مفاهيم خود را از حيث عقبه تاريخي يافته اند.
- تحقيق، تبليغ، تأليف و حفظ انگيزه معنوي در ساختار فرهنگ عمومي جامعه به عنوان قوي ترين سمبل دين و دين باوري در انديشه حضرت امام خميني (ره) و مقام معظم رهبري.

با توجه به مطالب مطرح شده مسؤولين عزيز كشور بايستي:
- فهم صحيح و درك درست و جامعي از مفاهيم ارزشي داشته و به دور از افراط و تفريط، مفاهيم ارزشي دفاع مقدس را به نسل جوان معرفي نمايند.
- سازگاري گفتار و رفتار مناديان: حضرت علي (ع) مي فرمايند: «آن كس كه در جايگاه پيشوايي مردم قرار مي گيرد بايد پيش از آنكه ديگران را آموزش دهد، به تعليم خويش بپردازد.» (نهج البلاغه).
- سهل گيري و آسان گيري در انتقال مفاهيم ارزشي و عدم تحميل تكاليف خارج از وسع و توان، به ويژه در مراحل اوليه كه نياز به جاذبه هاي ويژه است.
- تقويت انگيزه هاي معنوي: دين خواهي و احساس انگيزه و عطش براي پاسخ گويي به نيازهاي روحي و معنوي به نحوي كه اگر احساس نياز و عطش از درون بجوشد چون تشنه اي خود به دنبال آب خواهد رفت.
- به كارگيري روش هاي تبليغي صحيح، جذاب و منطقي درايجاد گرايش و انگيزه هاي مثبت به سوي ارزش ها: مخاطب شناسي و ارايه ي مفاهيم ارزشي مناسب با توانايي و ظرفيت روحي علمي آنان (كلّم الناس علي قدر عقولهم) و هم چنين شفافيت و سادگي در انتقال مفاهيم ارزشي.
- استفاده از روش هاي غير مستقيم.
- تكيه بر استدلال و روش هاي اقناعي: انتقال پيام هاي ارزشي بايد مبتني بر آگاه سازي همراه با استدلال و تحليل باشد تا موجب اقناع و پذيرش دروني و ايجاد كانون جذب در خانه دل مخاطب گردد.
- تكيه بر زيبايي ها با بهره مندي از هنر: حكيمي مي گويد: «اگر ما يوسف هاي ديني و مفاهيم ارزشي را به مردم و مخاطبان بنمايانيم، هزاران زليخاي سينه چاك را مشتري دين و ارزش ها خواهيم ساخت.»
- تقدم تشويق: تشويق و پاداش، زمينه هاي گرايش و جذب به سوي ارزش هاي متعالي را در انسان فراهم مي سازد.
- توجه به كرامت، عزت نفس و ارزنده سازي شخصيت مخاطبان: حرمت گذاري و احترام به شخصيت و كرامت انساني، از مهم ترين عوامل مؤثر در تربيت به شمار مي آيد. عزت نفس موجب اعتماد و خودباوري و شكوفايي و خلاقيت خواهد شد. چنانچه حضرت امير (ع) فرمودند: يادآوري زياد نقاط مثبت و خوب در رفتار افراد باعث تحرك و پويايي اشخاص شجاع و برانگيختن افراد دلسرد و مسامحه كار به سوي رفتار مثبت خواهد شد (نهج البلاغه).
- اظهار عشق و محبت و عاطفه ورزي: مفاهيم ارزشي اگر با شربت عشق و محبت دركام دل و جان مخاطبان ريخته شود حلاوت آن در قلب و عقل آنان چشيده شده و آنها را با شور ونشاط به سوي ارزش ها سوق مي دهد.
- اميد بخشي، مثبت گرايي، اعتماد سازي: ايجاد اميد و نشاط، به جاي يأس آفريني، القاي توان و اعتماد به جاي تلقين عجز، ناتواني و ضعف و نگرش مثبت به آينده اي روشن و تعالي بخش و سعادتمند موجب تحرك و پويايي، اعتماد به نفس و افزايش روحيه ي استقامت و پايداري در راه هدف شده و زمينه هاي مناسبي را براي پذيرش مفاهيم ارزشي براي او فراهم مي سازد. حسن ظن و اعتماد به جوانان باعث دلگرمي و برقراري ارتباط صميمي مي شود.
- معرفي الگوهاي عيني و رفتاري در جامعه: معرفي الگوهاي ارزشي شايسته كه بيانگر عيني و ملموس انطباق با رفتارهاي عملي الگوها است از عوامل مهم گرايش به ارزش ها مي باشد. قرآن كريم در اهميت نقش الگويي راهبران ديني مي فرمايد: «لقدكان لكم في رسول الله اسوه حسنه».
- پاسداري از هويت اصيل جامعه در مواجهه با فرهنگ بيگانه: اقوام و مللي كه از وحدت و انسجام فرهنگي قوي برخوردارند؛ كمتردر معرض تغيير وتحريف قرار مي گيرند.
- نظام آموزشي كيفي و كارآمد: بذر اعتقاد به مفاهيم ارزشي در فطرت هر انساني به طور بالقوه وجود دارد. نظام آموزشي كارآمد مي تواند با شيوه هاي صحيح اين استعدادهاي بالقوه رابه فعليت رسانده و دراين زمينه برنامه ريزي نمايند.
- آزاد انديشي: پرهيز از اجبار و اكراه (مظفر، 1383، ص34).
- مسؤولان و دولت مردان باورشان شود كه مديون خون شهدا هستند.
- براي مسؤولان تبيين شود كه امنيت امروز جامعه، مرهون فداكاري ها، رشادت ها خون دادن ها و از جان گذشتگي شهداي ديروز است.
- هماهنگي لازم با آموزش و پرورش صورت گيرد تا در تهيه و تنظيم كتب درسي، بخشي هم به وصيت نامه شهدا اختصاص يابد.
- تهيه زندگينامه و شرح عمليات مربوط به شهدا.
- مصاحبه با خانواده شهدا و ثبت و ضبط ويژگي هاي اخلاقي و ديني شهيدان.
آيا براستي دم زدن از فرهنگ دفاع مقدس و تلاش در جهت نهادينه كردن آموزه ها و دستاوردهاي والاي آن چيزي جز استقلال خواهي، آزادي طلبي، دشمن ستيزي و عزت خواهي و وطن پرستي، مبارزه با ظلم، دفاع از مظلومان، ايثار و شهادت طلبي و حفظ حدود و ثغور سرزمين اسلامي ايران مي تواند باشد؟ و سخن آخر اين كه: شهدا، همواره حي و حاضرند و نظاره گر اعمال و رفتار و اعمال ما. پس چنين مباد كه خداي ناكرده ما مدعيان، اكنون رنج دهنده شهدا و آبروريز «نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران» باشيم.
پس بيائيم از هم اكنون با شهيدان ميثاقي دوباره بنديم و براي وصول به اين مهم نيكـوتر آن است كه هم يك نگـاه عاقـلانه به زندگـي آنها داشته باشيم و هــــم پيـروي عملي از روش رفتـاري آنها، و البته همه اينها مقدمه اي است تا اين فاصله زياد شده با شهيدان را كه متأسفانه پس از جنگ هر روز زياد و زيادتـر مي شـود، با همـت بلنـد خـود كم و كم تر كنيــم.


منابع
1- پيام ايثار، مجموعه مقالات نخستين همايش پيام ايثار، به كوشش علي اكبر ازغندي- زمستان 1383
2- تيموري، احمد، طلايه داران نور، ناشر: شهر انديشه، با همكاري شوراي تحقيقات و ستاد ايثارگران استان همدان.
3- دوران افتخار، ستاد كل نيروهاي مصلح، بنياد حفظ آثار و نشر ارزش هاي دفاع مقدس.
4- سرو، ويژه نامه بسيج و دفاع مقدس، 16/2/1382، شماره 1185.
5- صحيفه نور، مجموعه رهنمودهاي امام راحل(ره)، وزارت ارشاد، تهران 1361- 1371.
6- منصوري لاريجاني، اسماعيل (1382)، تاريخ دفاع مقدس، ناشر: انتشارات خادم الرضا (ع).
7- مظفر، حسين (1383)، «جامعه پذيري و نقش آن در دروني كردن ارزش ها»، ماهنامه تربيت شماره 1 مهر.
8- ماهنامه نگاه، وزارت آموزش و پرورش، سال 12، شماره 211.
9- ماهنامه نگاه، وزارت آموزش و پرورش، سال 12، شماره 210.
10- نقي زاده، اكبر، علي (1380)، عوامل معنوي و فرهنگي دفاع مقدس، جلد 1، باورهاي ديني و امدادهاي غيبي، انتشارات: مركز تحقيقات اسلامي.
11- نقي زاده، اكبر، علي (1380)، عوامل معنوي و فرهنگي دفاع مقدس، جلد 2، ارزش هاي اسلامي، انتشارات: مركز تحقيقات اسلامي.
12- نورفر، عباس (1382)، ماهنامه رشد معلم 8، سال 21، ارديبهشت ماه
13- خلاصه مقالات همايش اسوه «معلم، دانش آموز، شهادت و فردا» برگزار كننده مؤسسه فرهنگي آموزشي امام حسين (ع)، 1384، مشهد مقدس.

محقق: اعظم افشار
منبع:سايت ساجد