عملیات بیت‌المقدس؛ نماد اتحاد نیروهای مسلح

استراتژی آزادسازی مناطق اشغالی با حضور و مشارکت مؤثر نیروهای انقلابی و مردمی در کنار نیروهای مسلح نتایج و دستاوردهای سیاسی و نظامی چشمگیری برای جمهوری اسلامی به ارمغان آورد. عملیات فتح‌المبین به‌عنوان دومین گام این استراتژی، در مدتی کوتاه به اهداف خود دست‌یافت و ناتوانی ارتش بعثی را در مواجهه با وضعیت جدید جنگ بیش از گذشته نمایان ساخت. همگام با پیروزی‌های رزمندگان در جبهه‌های جنگ، در داخل کشور نیز ضربات جبران ناپذیری به گروه‌های معاند و ضدانقلاب وارد آمد که این موفقیت‌ها، استحکام نظام و ثبات سیاسی داخل کشور را قوت بخشید.
پیروزی‌های سیاسی و نظامی در این مقطع در تغییر موازنة قوا به نفع جمهوری اسلامی ایران نقش بسزایی داشت و تحلیلگران سیاسی و امنیتی دنیا ارزیابی خود را در مورد وضعیت ایران چنین عنوان داشتند که ایران موفق شده است بر بحران‌های داخلی و خارجی فائق آید و کشورهای منطقه به‌زودی شاهد تأثیر این تحرکات خواهند بود. این هشدار ازنظر سردمداران کشورهای غربی، زنگ خطر تهدید منافع آنان در منطقه محسوب می‌شد؛به همین دلیل تحرکات جدیدی در سطح منطقه با محوریت رژیم صهیونیستی آغاز شد.
علاوه بر این آمریکا و کشورهای مرتجع منطقه تلاش چشمگیری را برای تقویت رژیم بعثی عراق و جلوگیری از تکرار شکست‌های این کشور آغاز کردند. افزایش کمک‌های مالی ارتجاع منطقه به رژیم بعثی، عادی‌سازی روابط برخی کشورهای عربی با صدام و کمک‌های تسلیحاتی کشورهای غربی در این رابطه قابل توجیه و تفسیر است. از دیگر تأثیرات پیروزی فتح‌المبین در مسائل کلی جنگ، افزایش توان اطلاعاتی نیروهای خودی به‌ویژه سپاه و تسلط آنان در طرح‌ریزی‌های عملیاتی بود. در مجموع، این موقعیت‌ها زمینه‌های لازم را برای انجام عملیات بیت‌المقدس فراهم کرد .
درحالی‌که اشغال خرمشهر توسط رژیم بعثی صدام به‌عنوان آخرین و مهمترین برگ برنده دشمن برای وادار کردن ایران به شرکت در هرگونه مذاکرات صلح تلقی می‌شد، آزادسازی این شهر می‌توانست سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز و اثبات برتری نظامی ایران باشد.
طرح ‌ ریزی برای آزادسازی مناطق اشغالی غرب کارون و خرمشهر عملاً موقعی آغاز شد که عملیات فتح ‌المبین با سرعت به پایان موفقیت‌آمیز و درخشان خود رسیده بود. پس از عملیات موفقیت‌آمیز ثامن‌الائمه(ع) که منجر به شکست دشمن در شرق کارون و محاصره آبادان شکسته شد، نیروهای مسلح کشور اعم از ارتش و سپاه و بسیج و جهاد سازندگی دریافتند که موفقیت و پیروزی کامل درگرو اتحاد و همبستگی و استفاده مشترک از ظرفیت‌های موجود پیاده هست که این امر منجر به تشکیل قرارگاه مشترک، در سطح بالای فرماندهی شد.

طرح‌های کربلا
در اواسط مهرماه سال۱۳۶۰ با اولویت خوزستان، به‌منظور آزادسازی مناطق اشغال‌شده، سه طرح عملیاتی در سه منطقه مجزا در این صحنه به نام طرح ‌های کربلا پس از بحث و بررسی فراوان در مورد تقدم و تأخر طرح‌ریزی شد. این طرح‌ها و مناطق عملیات هر یک به ترتیب عبارت بودند از: طرح کربلای۱ در دشت آزادگان (عملیات طریق‌ القدس)، طرح کربلای۲ در غرب رودخانه کرخه(عملیات فتح ‌المبین) و بالاخره طرح کربلای۳ در غرب رودخانه کارون (عملیات بیت‌المقدس) که یکی پس از دیگری اجرا شدند. قرار بر این بود که کار طرح‌ریزی هر سه این عملیات(یعنی کربلای۱و۲و۳) همزمان آغاز شود ولی به سبب تراکم و حجم کار و تمرکز تلاش‌ ها برای طرح‌ریزی و اجرای عملیات طرح کربلای۱ که در تقدم یکم و طرح کربلای۲ که در تقدم دوم قرارگرفته و هم‌زمان بر روی آنها کار می ‌شد و کار طرح‌ریزی عملیات طرح کربلای۳ عملاً و به‌طورجدی و تا پایان عملیات فتح‌المبین مقدور نشد. اگرچه توسط گشتی‌های اعزامی شناسایی ‌های محدودی از دشمن و فعالیت ‌های آنان در غرب کارون انجام می ‌ گرفت که می‌ توانست زمینه‌ساز اطلاعاتی برای طرح آتی کربلای۳ قلمداد شود.

اقدامات نیروی زمینی ارتش برای عملیات بیت‌المقدس
در این نشست مشکلات راهکار یکم با توجه به استحکام مواضع پدافندی دشمن و نامناسب بودن زمین برای گسترش و مانور نیروهای خودی (به‌ویژه آنکه در مبدأ عملیات که به علت آبگرفتگی‌های مصنوعی شمال رودخانه کرخه کور فاقد فضای مانوری کافی و مناسب بود)، عمق زیاد هدف‌ها و محدودیت تجهیزاتی یگان‌های زرهی برای اجرای عملیات در این منطقه باز، عمیق و وسیع موردبررسی قرار گرفت و همچنین مشکلات راه‌کار دوم که متضمن عملیات عبور از رودخانه کارون بود به‌طور اجمالی موردبحث و گفتگو قرار گرفت و قرار بر این شد که بررسی‌های دقیق ‌تر به‌منظور پیدا کردن راهکار مناسب و نهایی سریعاً انجام گیرد و تهیه طرح عملیاتی مربوط شروع شود. در این جلسه فرمانده نیروی زمینی تدبیر خود را سرعت در طرح‌ریزی و تهیه مقدمات و آمادگی به‌منظور شروع هرچه زودتر عملیات اعلام کرد. بر اساس تدبیر یادشده، فرصت به خود آمدن دشمن از ضربه سنگینی که در فتح‌المبین دریافت کرده بود، داده نمی‌ شد و یکی از اصول نه‌گانه جنگ، یعنی غافلگیری تحقق می‌یافت. پس از بحث و بررسی‌های نهایی طراحان و فرماندهان ارتش و سپاه در قرارگاه مشترک ارتش و سپاه، عبور از رودخانه، تأمین سرپل در غرب کارون، آزادسازی خرمشهر، تأمین خط مرزی و در ادامه تأمین ساحل شرقی اروندرود از اهداف عملیات بیت‌المقدس تعیین شد.
فرماندهی قرارگاه مشترک کربلا با تشکیل چهار قرارگاه عملیاتی بانام‌های نصر، فتح و قدس هر یک با دو فرمانده یکی از ارتش و دیگری از سپاه و قرارگاه چهارم بانام ستاد ویژه عملیات هوایی(جنوب) در پایگاه هوایی دزفول آغاز به ‌کار کرد.

روز نهم فروردین‌ماه سال۱۳۶۱، یعنی روز پایانی عملیات فتح‌المبین، قرارگاه عملیاتی کربلا(قرارگاه مشترک عملیاتی ارتش و سپاه) با صدور یک دستور جزءبه‌جزء، ضمن اعلام پایان عملیات کربلای۲، پدافند از مناطق آزادشده در عملیات فتح‌المبین در خط ارتفاعات «تینه» را به لشکر ۷۷ پیاده خراسان، تیپ ۸۴ پیاده خرم‌آباد و دو تیپ پیاده ۳۵امام سجاد(ع) و۳۳ المهدی(عج) از سپاه محول کرد. سایر یگان‌های شرکت‌کننده درنبرد فتح‌المبین(لشکرهای۲۱ پیاده، ۹۲ زرهی، تیپ ‌های ۵۵ هوابرد، ۵۸ ذوالفقار، ۳۷ زرهی و گروه‌های توپخانه، هوانیروز، یگان‌های مهندسی و همچنین یگان‌های سپاه پاسداران) دستور داشتند به مناطق تجمع و تعیین‌شده در جنوب اهواز و شرق کارون نقل‌مکان کنند. تغییر مکان واحدها از ۱۷ فروردین شروع شدو علی‌رغم محدویت‌هایی مانند سنگینی ترافیک و عدم کشش کافی جاده دزفول- اهواز و کمبود وسایل ترابری به‌ویژه خودروهای سنگین تانک‌بر، این کار با سرعت دنبال شدو در ۳۱ فروردین‌ماه خاتمه یافت .
لشکر پیاده ۲۱حمزه(ع) در تاریخ بیستم فروردین‌ماه ۶۱ مسئولیت منطقه پدافندی در شرق کارون که در اختیار تیپ۳۰ سراب بود را بر عهده گرفت و تیپ۳۰ سراب طی ۴۸ ساعت برای تقویت پدافند از منطقه بستان و تنگ چزابه به تیپ ۲ لشکر ۱۶ زرهی قزوین ملحق شد.
یگان‌های نیروی زمینی ارتش که در عملیات بیت‌المقدس شرکت کردند شامل: لشکر ۱۶ زرهی با سه تیپ، لشکر پیاده ۲۱ حمزه با چهار تیپ، لشکر ۹۲ زرهی اهواز با سه تیپ، لشکر ۷۷ با سه تیپ، تیپ۵۸ تکاور، ۵۵هوابرد، ۲۳ نیروی مخصوص، ۳۷زرهی شیراز، گروه ۲۲ و ۳۳ توپخانه، گروه ۴۱۱ مهندسی رزمی، گروه ۴۱۴ پل شناور، گروه ۰۱ مخابرات بوده است .
یگان‌های سپاه پاسداران شرکت‌کننده در عملیات بیت‌المقدس شامل: لشکر۱قدس با پنج تیپ، لشکر۳ فتح با سه تیپ، لشکر ۵ نصر با چهار تیپ، تیپ مستقل ۳۰ زرهی، تیپ ۱۷ قم، ۳۵ امام سجاد(ع)، ۳۳ المهدی(عج) و جهادگران جهاد سازندگی کشور به‌ویژه جهاد سمنان بوده است.
هوانیروز ارتش با ۳ گروه رزمی، عملیات بیت‌المقدس را ازنظر پشتیبانی آتش یگان‌های پیاده و زرهی، حمل آماد، تخلیه مجروحین، جابجایی نیرو و شناسایی هوایی حمایت کرد. گروه‌های رزمی هوانیروز جمعاً دارای ۹۶ فروند بالگرد از انواع مختلف(کبرا-۲۱۴-۲۰۶-شنوک) در این عملیات شرکت کردند. هوانیروز در طول عملیات بیت‌المقدس با ۳۱۵۲ ساعت پرواز به انجام مأموریت‌های مختلف مانند پشتیبانی آتش از یگان‌های زمینی، حمل آماد و تخلیه مجروح پرداخت و ۱۱۷۹۲ نفر مجروح را از منطقه تخلیه کرد.

نیروی هوایی، ستاد ویژه عملیات هوایی(جنوب) خود را در پایگاه هوایی دزفول بانام غدیر مستقر کرد و طرح پشتیبانی هوایی از عملیات کربلای۳ را، شبح۳ نام‌گذاشت. در این طرح برای نیروی هوایی وظایفی چون پشتیبانی نزدیک هوایی ارتفاع پایین و ارتفاع بالا و همچنین عکسبرداری هوایی، پوشش هوایی منطقه نبرد، حمل آماد، جابجایی نیرو از نقاط مختلف کشور به خوزستان با هواپیماهای ترابری سنگین۷۴۷، تخلیه مجروحین با هواپیماهای سی-۱۳۰ مقرر شد. در عملیات بیت‌المقدس ،نیروی هوایی، ۹۳۱ سورتی پوشش هوایی، ۱۳۰ سورتی پشتیبانی نزدیک و بمباران، ۲۲ سورتی عکسبرداری هوایی، ۸۴۷ سورتی ترابری و سوخت‌رسانی هوایی، حمله۱۰هزار مجروح را با موفقیت انجام داد.
نیروی هوایی از ۱۵ روز قبل از آغاز عملیات به انجام مأموریت‌های هوایی پرداخت و تا ۱۰ روز بعد از خاتمه عملیات و فتح خرمشهر به مأموریت‌های خود ادامه داد. در شب ۱۹ اردیبهشت ۱۳۶۱ نیروی هوایی با استفاده از هواپیماهای بویینگ ۷۴۷ ظرف یک‌شب ۶ هزار نفر بسیجی را از مشهد به پایگاه امیدیه جابجا و ترابری کرد.
پدافند هوایی که تحت فرماندهی نیروی هوایی فعالیت داشت، با استقرار۳ سایت موشکی هاگ و راپیر به پاسداری و پوشش آسمان منطقه نبرد عملیات بیت‌المقدس پرداخت که در سرنگونی هواپیماهای متجاوز و دفع خطر هوایی بسیار مؤثر و چشمگیر عمل کرد . سایت تبوک در شمال آبادان در ۲۱ فروردین‌ماه، سایت خیبر در جاده سوسنگرد در یکم اردیبهشت و سایت بدر در شمال خرمشهر در یک خردادماه ۱۳۶۱ عملیاتی شد. در عملیات بیت‌المقدس، حدود ۶۰ فروند از هواپیماهای دشمن توسط دستگاه‌های پدافند هوایی زمین به هوا و هواپیماهای خودی ساقط شد.

در طراحی عملیات بیت‌المقدس، تهاجم از طریق عبور از رودخانه کارون و پیشروی به‌سوی مرز بین ‌المللی و سپس آزادسازی شهر خرمشهر مدنظر قرارگرفته بود. مأموریت پشتیبانی عبور نیروهای تحت کنترل عملیاتی قرارگاه‌های نصر و فتح از رودخانه‌های کرخه کور، کارون و منطقه آبادان و همچنین مسئولیت پدافند از منطقه عملیاتی آبادان به نیروی دریایی ارتش واگذار شده بود.
به‌منظور پشتیبانی یگان ‌های عبور کننده از رودخانه‌ های کرخه ‌ کور و کارون، قرارگاه عملیاتی نیروی دریایی در لشکر۹۲ زرهی اهواز تشکیل شدو این قرارگاه یگان ‌های خود را که شامل یک گردان شناور هجومی از یگان‌ های تکاور با۳۰۰ فروند قایق و تجهیزات کامل، یک گروه ۴۵ نفره غواص با وسایل و تجهیزات کامل، ۵۰ نفر ملوان و۱۶۰ نفر قایقران را سازمان‌دهی و تحت کنترل عملیاتی لشکر ۹۲ زرهی اهواز، به قرارگاه‌های تحت امر قرارگاه کربلا اعزام و در پشتیبانی قرارگاه‌های قدس، فتح و نصر قرارداد.
همچنین مأموریت کلی پدافند از جزیره آبادان به پایگاه دریایی خرمشهر واگذار و پایگاه مذکور با به‌کارگیری یک گردان تکاور دریایی، دو گردان تفنگدار دریایی و گروه رزمی آبادان- خرمشهر با همکاری و هماهنگی تیپ نیروهای ویژه هوابرد، یگان ژاندارمری و سپاه پاسداران آبادان و خرمشهر، ضمن پدافند از جزیره آبادان، اجرای آتش‌ های ایذائی روی مواضع دشمن در سراسر کرانه اروندرود را بر عهده داشت .
منبع: روزنامه اطلاعات