مرور مکتوبات شهیدی که در جستجوی حقیقت بود
به گزارش نویدشاهد به نقل ازخبرگزاری مهر : شهید سید مرتضی آوینی ۲۱ شهریور سال ۱۳۲۶ در شهر ری به دنیا آمد و ۲۰ فروردین ۱۳۷۲ در فکه به شهادت رسید. تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در شهرهای زنجان، کرمان و تهران به پایان رساند. سپس به عنوان دانشجوی معماری وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد. او از کودکی با هنر انس داشت. شعر می‌سرود، داستان و مقاله می‌نوشت و نقاشی می‌کرد. معماری را با علاقه زیاد یاد گرفت، ولی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بنا به ضرورت‌های انقلاب آن را کنار گذاشت و به فیلم سازی پرداخت. از اولین کارهای او در گروه جهاد می‌توان به مجموعه شش روز در ترکمن صحرا، سیل خوزستان و مجموعه مستند خان گزیده‌ها اشاره کرد. گروه جهاد اولین گروهی بود که بلافاصله بعد از شروع جنگ به جبهه رفت. دو نفر از اعضای گروه در همان روزهای اول جنگ در قصر شیرین اسیر شدند و نفر سوم، در حالی که تیر به شانه اش خورده بود، از حلقه محاصره گریخت.
یک هفته‌ای نگذشته بود که خرمشهر سقوط کرد و گروه که تازه توانسته بود شکل دوباره به خود بگیرد، راهی منطقه شد. آنها در جستجوی حقیقت ماجرا به خرمشهر و آبادان رفتند که سخت در محاصره بود. تولید مجموعه «حقیقت» این گونه آغاز شد.
کار گروه جهاد در جبهه‌ها ادامه یافت. عملیات والفجر هشت که شروع شد، گروه دیگر منسجم و منظم شده بود. همین شد که مجموعه تلویزیونی «روایت فتح» در همان حال و هوا شکل گرفت و تا آخر جنگ هم ادامه پیدا کرد. آوینی می‌گوید «انگیزش درونی هنرمندانی که در واحد تلویزیونی جهاد سازندگی جمع آمده بودند، آنها را به جبهه‌های دفاع مقدس می‌کشاند، نه وظایف و تعهدات اداری. روح کارمندی نمی‌توانست در این عرصه منشأ فعل و اثر باشد. گروه‌های فیلم برداری ما با همان انگیزه‌هایی که رزم آوران را به جبهه کشانده بود کار می کردند… این جا عرصه‌ای نبود که فقط پای تکنیک و یا هنر در میان باشد.»
با پایان جنگ و در فاصله سال‌های پایان جنگ و تأسیس مؤسسه ی روایت فتح، آوینی نوعی فعالیت هنری مطبوعاتی را تجربه کرد. او در این دوره به سینما، هنر، فرهنگ واحد جهانی و مواجهه‌ی آن با مسائل مختلف فکر می‌کرد. حاصل همه آن فکر کردن‌ها، تحقیق‌ها و مباحثات، نوشته‌هایی است که از او به جا مانده. تأملاتی در ماهیت سینما که در فصل نامه فارابی به چاپ رسید و بعد مقالاتی با عناوین جذابیت در سینما، آینه‌ی جادو، قاب تصویر و زبان سینما و … که از فروردین سال ۱۳۶۸ در ماهنامه هنری سوره منتشر می‌شد. مجموعه این مقالات در کتاب آینه‌ی جادو که جلد اول از مجموعه مقالات و نقدهای سینمایی اوست جمع آوری شد.
هرچند آشنایی با سینما در طول مدت بیش از ده سال مستندسازی و تجارب او در زمینه کارگردانی مستند و به خصوص مونتاژ باعث شد که قبل از هر چیز به سینما بپردازد، ولی فکرها و حرف‌های او بیش‌تر از اینها بود. او در کنار تألیف مقالات تئوریک درباره ماهیت سینما و نقد سینمای ایران و جهان، مقالات متعددی در مورد حقیقت هنر، هنر و عرفان، هنر جدید اعم از رمان، نقاشی، گرافیک، تئاتر، هنر دینی و سنتی، هنر انقلاب و … تألیف کرد که بیش‌تر آنها در ماهنامه‌ی سوره به چاپ رسید. طی همین دوران در خصوص مبانی سیاسی اعتقادی نظام اسلامی و ولایت فقیه، فرهنگ انقلاب در مقابله با فرهنگ واحد جهانی و موضوعات دیگر تفکر و تحقیق کرد تا بتواند جواب‌هایی برای همه سوال‌هایی که داشت پیدا کند. اواخر سال ۱۳۷۰ مؤسسه فرهنگی روایت فتح به فرمان آیت الله خامنه ای تأسیس شد تا به کار فیلم سازی مستند و سینمایی درباره دفاع مقدس بپردازد و تهیه مجموعه‌ی «روایت فتح» را که بعد از پذیرش قطع نامه رها شده بود، ادامه دهد.
آوینی و بقیه گروه، سفر به مناطق جنگی را از سر گرفتند و طی مدتی کمتر از یک سال، کار تهیه شش برنامه از مجموعه‌ی ده قسمتی «شهری در آسمان» را به پایان رساندند و مقدمات تهیه مجموعه‌های دیگری را درباره ی آبادان، سوسنگرد، هویزه و فکه تدارک دیدند. اگرچه مقارن با همین زمان، فعالیت‌های مطبوعاتی او نیز ادامه داشت.
به بهانه سی امین سالگرد شهادت سید مرتضی آوینی نگاهی به آثار او در حوزه کتاب و ادبیات داشته ایم که توسط نشر واحه، روایت فتح و ساقی به بازار نشر عرضه شده اند. البته از میان این سه ناشر انتشارات واحه سهم بیشتری در انتشار و بازنشر تفکر و آثار شهید آوینی دارد.
در ادامه مشروح این گزارش و معرفی آثار شهید آوینی را می‌خوانید:
* حقیقت: گفتار متن یک مجموعه مستند
این کتاب حاوی گفتار متن شش قسمت از مستند تلویزیونی یازده قسمتی حقیقت است که شهید آوینی طی یک سال همراه با گروه همکارانش ساخته و یا صرفاً متن آنها را نوشته است.
پنج برنامه باقی مانده در آرشیو تلویزیون مفقود شده اند از این میان سه برنامه «ثارالله»، «پای صحبت بهروز» و «شهید زمان» به مقاومت مردمی خرمشهر در زمان بنی صدر و ابتدای جنگ تحمیلی اختصاص دارد. «عملیات امام مهدی» مربوط می‌شود به عملیاتی با همین عنوان که منجر به پیروزی رزمندگان پاسدار در نزدیکی سوسنگرد شد. «فلاح» وقایع نگاری سفری است به یک اردوی جهادی در اطراف سوسنگرد و نهایتاً قسمت آخر، «این است فتح الفتوح» به عملیات طریق القدس و متعاقب آن، آزادی بستان می‌پردازد.
در این مستندها شهید آوینی، گاه به عنوان یکی از اعضای گروه تهیه کننده و گاه در مقام روایات گر، حضوری محسوس دارد.
این کتاب توسط انتشارات واحه عرضه شده است.
* امام (ره) و حیات باطنی انسان
کتاب حاضر، مجموعه‌ای است از آثار منثور و منظوم شهید مرتضی آوینی در ستایش مقام معنوی و جایگاه عرفانی و نقش تاریخی امام خمینی (ره).در این مجموعه آمده است: دهه شصت و امام خمینی (ره)، امام و حیات باطنی انسان، هنر، تاریخ و میثاق ولایت، فراق یار نه آن می‌کند که بتوان گفت، داغ بی تسلی، انتظار (شعر)، ای عزت ممثل (شعر)، آن سان که تو رفتی (شعر)، فار التنور… (شعر)، مبشر صبح (در مدح مقام معظم رهبری، آیت الله خامنه ای).کتاب با تصاویری از امام خمینی (ره) همراه است.
این کتاب در ۶۴ صفحه توسط نشر واحه منتشر شده است.
این کتاب شامل مصاحبه امید روحانی با سید مرتضی آوینی در اردیبهشت ماه ۱۳۷۱ با عنوان (سینما، تکنولوژی و ساختار هویتی برای انسان نو) است که توسط نشر واحه در ۱۴۳ صفحه عرضه شده است.
* هفت قصه از بلوچستان
این کتاب نام یکی از مستندهای تلویزیونی گروه جهاد سازندگی است که شهید آوینی همراه با گروه ساخته و گفتار متن آن را عمدتاً در قالب شعر نو سروده است. این برنامه در اردیبهشت و خرداد ۱۳۶۰ در روستای زرآباد در حومه شهر ایرانشهر فیلم برداری شده است و در حال حاضر در ۴۷ صفحه توسط نشر واحه منتشر شده است.
* شهری در آسمان
این کتاب شامل متن شش برنامه از مجموعه‌ای به همین نام است که به واقعه محاصره، سقوط و باز پس گیری خرمشهر می‌پردازد. ساختن این مجموعه که قرار بود شامل ده قسمت باشد در پاییز ۱۳۷۱ شروع شد و پس از تولید و پخش شش برنامه با شهادت سید مرتضی در فکه ناتمام ماند. این کتاب در سال ۱۳۸۳ توسط انتشارات روایت فتح در قطع رحلی انتشار یافت و در حال حاضر در ۷۳ صفحه توسط انتشارات واحه عرضه شده است.
* عالم هیچکاک
این کتاب یکی از مقالات سینمایی سید مرتضی آوینی در باب ماهیت سینما است که در اواسط سال ۱۳۷۱ نگاشته شده است. او در این مقاله به اهمیت قصه و قصه گویی در سینما، تفاوت قصه در دنیای گذشتگان و جهان مدرن، نسبت سینما با هنرهای دیگر از جمله رمان، نقاشی و موسیقی، اقتضائات سینما و رابطه آن با مخاطب و موضوعات اساسی دیگر می‌پردازد و با دقت و ظرافت نظریات خود درباره سینما را به شکلی منظم بیان می‌کند. «عالم هیچکاک» به تعبیری دربردارنده منظومه فکری آوینی در باب سینما است.
این کتاب در ۷۷ صفحه توسط نشر واحه عرضه شده است.
* نقاشی برای نقاشی
نقاشی برای نقاشی مطلبی است که سید مرتضی آوینی در سال ۱۳۷۱ برای درج در کتاب تجسمی «نگاره» نوشته است و به نقاشی مدرن اختصاص دارد. او در این مقاله که جامع‌ترین نوشته اش در باب ماهیت نقاشی مدرن است از منظر نقاشی به هنر معاصر می‌نگرد و سیر نقاشی معاصر را از انکار سنت‌های کلاسیک نقاشی تا انگار هرگونه نسبت با طبیعت یا حتی خود نقاش و رسیدن به مرحله نقاشی انتزاعی تبیین می‌کند.
نگارنده آنچنانکه خود توضیح می‌دهد، در اینجا در جستجوی آفاق نقاشی نوین و تفسیر آن در نسبت با مفاهیم آزادی، طبیعت و تکنولوژی است.
دو یادداشت ناتمام نیز در مورد «آبستراکسیونیسم» و «تجرید» از شهید آوینی در دست است که در انتهای این کتاب آمده و یادداشت اول برای اولین بار است که بعد از شهادت او چاپ می‌شود.
این کتاب در ۶۰ صفحه توسط انتشارات واحه عرضه شده است.
* نامه‌ای به یک دوست قدیمی
این کتاب در سال ۶۸ و در ماهنامه سوره منتشر شد. این مطلب در بخش ادبیات به چاپ رسید و سید مرتضی نام مستعار طه عطابخش را به عنوان نویسنده آن برگزید. نامه‌ای به یک دوست قدیمی، در فضاسازی و لحن، تا حدی یادآور نوشته‌های دوران جوانی شهید آوینی است و اگر بخواهیم قالبی برای آن در نظر بگیریم داستان کوتاه قالب مناسبی به نظر می‌آید.
این کتاب نیز در ۳۰ صفحه عرضه شده است.
* با من سخن بگو دو کوهه؛ گفتار متن برنامه روایت فتح
با من سخن بگو دوکوهه روایتی متفاوت از زبان شهید آوینی در توصیف دوکوهه است. شهید آوینی در بخشی از این کتاب و در وصف دوکوهه نوشته است: «اگر بپرسی دوکوهه کجاست چه جوابی بدهیم؟ بگویم دوکوهه پادگانی است در نزدیکی اندیمشک که بسیجی‌ها را در خود جای می‌داد و بعد سکوت کنیم؟ پس کاش نمی پرسدی که دوکوهه کجاست چرا که جواب گفتن به این سوال بدین سادگی‌ها ممکن نیست. کاش تو خود در دوکوهه زیسته بودی که دیگر نیازی به این سوال نبود. اگر آنچنان بود، شاید تو هم امروز با ما به دوکوهه می‌آمدی.
دوکوهه پادگانی است در نزدیکی اندیمشک که سال‌های سال با شهدا زیسته است با بسیجی‌ها و از آنها روح گرفته است روحی جاودانه.
یک بار دیگر! سلام دوکوهه
قطارها دیگر در دوکوهه نمی‌ایستند و بسیجی‌ها از آن بیرون نمی‌ریزند. قطارها دوکوهه را فراموش کردهاند. اما شهدا انسی دارند با دوکوهه که مپرس.
می‌گویی نه؟ از حوض رو به روی حسینیه حاج همت بپرس که همه شهدای دوکوهه با آب آن وضو ساخته اند. در حاشیه اطراف حوض تابلوهایی هست که به یاد شهدا روییده اند اما الفت شهدا با این حوض نه فکر کنی که به سبب تابلوهاست. من چه بگویم اینها سخنانی نیست که بتوان گفت. تو خودت باید دریابی وگرنه چه جای سخن؟
ای دوکوهه، تو را با خدا چه عهدی بود که از این کرامت برخوردار شدی و خاک زمین تو سجده گاه یاران خمینی شد؟ و حال چه می‌کنی در فراق پیشانی‌های شأن که سبب متصل ارض و سماء بود و آن نجواهای عاشقانه؟
سکوت کرده و دم برنمی آورد. ما که میدانیم زمان بستر جاری عشق است تا انسان‌ها را در خود به خدا برساند و حقیقت تمامی آنچه در زمان حدوث می‌یابد باقی است. پس از حسینیه حاج همت بخواه که مهر سکوت را از لب برگیرد و با ما سخن بگوید.
حسینیه حاج همت قلب دوکوهه است حیات دوکوهه از اینجا آغاز می‌شد و به همین جا باز می‌گشت. وقتی انسان عزادار است. قلب بیش از همه در رنج است و اصلاً رنج بردن را همه وجود از قلب می‌آموزند دوکوهه قطعه‌ای از خاک کربلا است، اما در این میان حسینیه را قدری دیگر است. کسی می‌گفت: کاش حسینیه را زبانی بود تا با ما بگوید از آن سری که میان او و کربلاست گفتم حسینیه را آن زبان هست. کو محرم اسرار؟ دوکوهه، خاک و آب و در و دیوارهایش، همه وجودش با حضور شهدا آن همه انس داشته است که اکنون در این روزهای تنهایی جایی مغمومتر از آن نمییابی. دوکوهه مغموم است و در انتظار قیامت دلش برای شهدا تنگ شده است.
عالم محضر شهداست اما کو محرمی که این حضور را دریابد و در برابر این خلأ ظاهری خود را نبازد؟
* تماشاگه راز
این کتاب مجموعه گفتگوها، یادداشت‌ها، نقد فیلم‌ها و مقالات شهید بزرگوار سیدمرتضی آوینی درباره سینمای دفاع مقدس است. این اولین کتاب درباره مباحث موضوعی شهید آوینی است که گردآوری و تدوین می‌شود.
البته این نظرات پیش از این به صورت پراکنده در سایر آثار تألیفی درباره شهید آوینی منتشر شده بود اما هدف از انتشار این مجموعه به صورت مستقل آشنایی سینماگران و علاقه مندان به سینمای دفاع مقدس با دیدگاه‌های این شهید با مقوله دفاع مقدس به صورت مستقل و در قالب یک کتاب است.
در این کتاب سینمای دفاع مقدس از دیدگاه متفکر و فیلم ساز مسلمانی ارائه شده که تحصیلات آکادمیک سینمایی ندارد، سینما دغدغه اولیه اش نیست و ضرورت انقلاب است که او را به این مسیر می‌راند.
کتاب حاضر از سه بخش تشکیل شده است: ابتدا سه مقاله و یک گفتگو را خواهید خواند که به تشریح ویژگی‌های سینمای مستند جنگی با محوریت مجموعه روایت فتح اختصاص دارد. سپس نقد فیلم‌هایی را می‌خوانید که آوینی درباره فیلم‌های داستانی ساخته شده درباره جنگ نوشته است؛ فیلم‌هایی که در فاصله سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۱ بر پرده سینما به نمایش در آمده اند. در انتها هم سه مقاله در توصیف خصوصیات سینمای دفاع مقدس را ملاحظه می‌کنید که پس از برگزاری هفتمین جشنواره فیلم فجر و به بهانه مرور فیلم‌های حاضر در جشنواره نوشته شده است.
این کتاب در ۱۷۴ صفحه توسط واحه عرضه شده است.
* فردایی دیگر
فردایی دیگر مجموعه چند مقاله است که نویسنده پیش از سفر آسمانی اش از میان آثار قلمی خود برگزیده و برای چاپ به انتشارات برگ سپرده بود. این کتاب برای اولین بار در سال ۱۳۷۳ به چاپ رسید و در سال‌های بعد نیز برای دومین و سومین بار تجدید چاپ شد. نشر ساقی چهارمین چاپ آن را در ادامه انتشار مجموعه آثار سیدمرتضی آوینی به انجام رسانده است.
این مقالات از آن حیث که نویسنده، خود، گلچین شأن کرده حائز اهمیت اند. از لحاظ موضوعی نیز گرچه مقالات به ظاهر پراکنده می‌نمایند اما می‌توان آنها را در دو بخش دسته بندی کرد.
بخش نخست، مجموعه سه مقاله است که به فهم و تفسیر عالم غربی در وجوه گوناگون آن پرداخته و بخش دوم، از چهار مقاله با موضوع شعر تشکیل شده است و در آن، عالم اشراقی و دینی که در این عرصه از ادبیات جلوه گر است، تبیین گردیده است و بخصوص بخش عمده آن به تأویل و تفسیر اشعار عرفانی امام خمینی (ره) تعلق دارد.
مقالات بخش نخست کتاب عبارتند از: راز سرزمین آفتاب. فردایی دیگر / درباره ۱۹۸۴ و دنیای متهور نو.آخرین دوران رنج / یادداشتی بر کتاب عبور از خط.
اما بخش دوم مجموعه چند مقاله است درباره شعر که عبارتند از: راز و رمز؛ غزال غزل؛ یاد بهشت و نوحه انسان در فراق؛ ختم ساغر.
* انفطار صورت
«انفطار صورت» اثری است متفاوت از سید مرتضی آوینی که به بررسی جایگاه گرافیک و نقاشی در تحولات تاریخی دوران انقلاب اسلامی می‌پردازد.
کتاب از فهرست، نمایه و هفت مقاله تشکیل شده است و ناشر در ابتدای آن می‌گوید: «انفطار صورت» آخرین کتاب از مجموعه دوازده جلدی آثار شهید آوینی است که نشر ساقی برای اولین بار منتشر می‌کند. این کتاب مقالات نگارنده را درباره هنر گرافیک و نقاشی در بر می‌گیرد. مقالاتی که غالباً در طول سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۱ در مجله «سوره» نگاشته شده است.
آوینی در این مجموعه مقالات نسبت بین انقلاب اسلامی و گرافیک و نقاشی را واکاویده است. او در این اثر به صراحت و تفصیل درباره تأثیر شگرف انقلاب اسلامی بر گرافیست‌های ایرانی سخن گفته است.
عنوان مقالات چاپ شده در کتاب «گرافیک و تحولات تاریخی»، «گرافیک و انقلاب اسلامی»، «زبان گرافیک و سمبل هایش»، «جنگ در آینه مصفای نقاشی متعهد»، «انفطار صورت»، «نقاشی برای نقاشی» و «یادداشت های ناتمام» است که در ۱۳۰ صفحه توسط نشر واحه عرضه شده است.
* آینه جادو_ جلد سوم: گفت و گوها، سخنرانی‌ها و مقالات سینمایی
جلد سوم کتاب «آینه جادو» در سه بخش تنظیم شده است. در بخش اول به مسائلی با محوریت ماهیت سینما پرداخته شده است. بخش دوم کتاب حاوی دو مقاله و یک گفت و گو درباره فیلم سازی مستند است که اشاره‌ای به تجارب نگارنده در طول سال‌های فیلم سازی مستندش دارد. بخش سوم مطالب اگرچه پیوند موضوعی خاصی با یکدیگر ندارند، اما هر یک نکات تازه و قابل تأملی را درباره سینما مطرح کرده اند.
«سینما و مردم» عنوان اولین یادداشت این کتاب است که به پیوندهای تاریخی سینما و مردم اشاره دارد و حفظ این ارتباط را شرط لازم حیات سینما می‌داند. به اعتقاد نگارنده، سینمای ایران، بعد از انقلاب، در بازسازی خویش چشم به سینمای آوانگارد اروپا داشته و به همین علت، نتوانسته است مردم را با خود همراه کند. این یادداشت در ویژه نامه سینمایی مجله سوره، سال ۱۳۷۰ به چاپ رسیده است.
«کدام سینما» یادداشت دیگری است که سینمای مؤلف را مورد نقد قرار می‌دهد و از جمله پیامدهای منفی آن را تولید فیلمنامه‌های ضعیف می‌شمارد.
«سینما، مخاطب» شرح سخنرانی نگارنده در سمینار بررسی سینمای پس از انقلاب است که در اسفندماه سال ۱۳۷۰ و توسط دانشکده‌ی سینما- تئاتر برگزار شده است. آوینی در این فصل مجموعه مسائلی را که طی مدت فعالیت روزنامه نگاری خود در مجله سوره عنوان کرده بود، به شکل دیالکتیک مطرح کرده و در پایان نیز به سوالات مطرح شده توسط حاضرین در سمینار پاسخ گفته است. این یادداشت هم در ویژه نامه سینمایی سوره در سال ۱۳۷۱ به چاپ رسیده است.
«سینما هنر محض نیست»، با نقد سیستم آموزشی دانشگاه‌ها شروع می‌شود. نویسنده در این فصل به ضرورت ایجاد مباحثی با محور فلسفه سینما در دانشگاه‌ها اشاره دارد و آن را یکی از اصلی ترین مسائلی مطرح می‌کند که در شکل گیری سینما به عنوان منشأ تحولات فرهنگی مؤثر است.
«سینما، تکنولوژی» مصاحبه مجله فیلم با مرتضی آوینی است؛ که با محوریت ماهیت سینما و نحوه‌ی به کارگیری این صنعت گران، به عنوان هنری که دارای مؤلفه‌های ایرانی- اسلامی باشد، صورت گرفته است. این مصاحبه در نیمه‌ی اردیبهشت ماه ۱۳۷۱ در این مجله منتشر شده است.
در فصل «نگاهی دوباره به روایت فتح» طی مصاحبه «کتاب مقاومت» با سید مرتضی آوینی چگونگی شکل گیری مجموعه‌های مستند روایت فتح و مسائل فنی آن مورد بررسی قرار گرفته است. این گفت و گو در تابستان ۱۳۷۰ صورت گرفته است و در شماره چهارم کتاب مقاومت استفاده شده است.
آنچه در یادداشت «واقعیت در سینمای مستند» مطرح شده تعریف واحدی از تعابیر «واقعیت و حقیقت» است. و در ادامه به تمهیداتی اشاره می‌کند که برای انعکاس واقعیت در مجموعه روایت فتح به کار بسته می شده است. این یادداشت در اسفند ۱۳۶۸ در مجله سوره درج شده است.
«جایگاه فیلم کوتاه در سینمای ایران»، مصاحبه‌ای کوتاه است که آوینی در آن به شاخصه‌ها و تفاوت‌های فیلم کوتاه در قیاس با فیلم بلند اشاره کرده است.
«درباره سینمای کودکان» هم یادداشتی است که در سوره دوره دوم، خرداد ۱۳۶۸ منتشر شده است.
این کتاب در ۳۳۵ صفحه توسط نشر واحه منتشر شده است.
* حلزون‌های خانه به دوش
کتاب «حلزون های خانه به دوش» دومین اثر از مجموعه آثار شهید آوینی است که طی سال‌های ۶۹ ۱۳۶۸ در ماهنامه سوره منتشر شده است. مضامین مشترک این مقالات عبارت است از: معارضه جریان روشنفکری و به اصطلاح «دگراندیش» با انقلاب اسلامی، در حوزه فرهنگ، هنر و مطبوعات. مجموعه یاد شده قرار بود با عنوان «انقلاب اسلامی و اتوپیای غرب زدگان» انتشار یابد.
لحن شهید آوینی در مقالات کتاب حلزون‌های خانه به دوش کمی متفاوت است و کلمات و عبارات هم پیچیدگی برخی کتاب‌ها را ندارد. همین امر هم موجب شده است تا این کتاب یکی از پر مخاطب ترین آثار این شهید باشد که البته در این امر نباید موضوع کتاب را نیز کم اثر دانست.
نویسنده در این کتاب به جنگی تمام عیار با روشنفکران وادی فرهنگ و هنر برخاسته و با مقالات و یا جوابیه‌هایی که به برخی نوشته‌های آنها داده این قشر را رسوا کرده است. شهید آوینی خودش می‌گوید: «من با زندگی به سبک و سیاق متظاهران و روشنفکران آشنا نیستم؟! خیر من از یک راه طی شده با شما حرف می زنم. من سال‌های سال در یکی از دانشکده‌های هنری درس خوانده ام، به شب‌های شعر و گالری‌های نقاشی رفته ام، موسیقی کلاسیک گوش داده ام.
ساعت‌ها از وقتم را به مباحث بیهوده درباره چیزهایی که نمی‌دانستم گذرانده ام. من هم سال‌ها با جلوه فروشی و تظاهر به دانایی زیسته ام. ریش پروفسوری و سبیل نیچه ای گذاشته ام».
پس عجیب نیست کسی که با ادا و اطوارهای روشنفکری آشناست و چم و خم رفتارهای شأن را می‌شناسد بتواند نقدی جانانه بر آنان داشته باشد. نقدهای شهید آوینی در این کتاب به شدت خواندنی است چرا که هنوز هم با همین مطالب می‌توان جواب روشنفکرها را داد و به ریش نداشته شأن خندید!
* فتح خون: روایت محرم
در میان کتابهای بسیاری که درباره واقعه کربلا نگاشته شده اند، اندک هستند کتاب‌هایی که نویسندگان شأن کوشیده اند علاوه بر ابراز شیفتگی و بیان عظمت واقعه و مظلومیت سیدالشهدا و یارانش، نقبی به حقیقت ماجرا بزنند و در حد توان خود، پرده از راز بزرگ کربلا بردارند. «فتح خون» سید مرتضی آوینی از این دسته کتاب هاست.
متن کتاب، از دو بخش کلی تشکیل شده است. بخش اول که متن اصلی کتاب است، به شرح و بیان وقایع و توصیف ماجراهای پیش آمده از رجب سال ۶۰ تا محرم سال ۶۱ هجری می‌پردازد؛ و بخش دوم که از زبان «راوی» روایت می‌شود، تحلیل و رازگشایی همان وقایع و ماجراهاست و در واقع بخش برجسته کتاب نیز همین است.
راوی در «فتح خون» از موضع یک انسان عارف سخن می‌گوید که زمین را آینه آسمان می بیند و به ظواهر کفایت نمی‌کند و می کوشد در مخاطبه با انسان امروز، او را از پوسته واقعه عاشورا فراتر برد و چشم باطنش را باز کند، تا بتواند عمق واقعه را دریابد.
یکی از مفاهیم مورد توجه نویسنده در این کتاب، فرازمانی و فرامکانی بودن عاشورا و کربلاست. آوینی از «اصحاب آخرالزمانی امام عشق» سخن می‌گوید و از این که هر انسانی کربلایی دارد و عاشورایی. او واقعه عاشورا را نه فقط به مثابه یک اتفاق تاریخی، که به عنوان یک حقیقت کلی می بیند که می‌تواند برای هر انسان و در هر زمان و مکان تکرار شود.
عشق نیز از مفاهیم محوری «فتح خون» است.
آوینی به تأسی از عرفای بزرگ، عشق را مدار و محور هستی می‌داند و امام را تجلی تام و تمام این عشق، عشقی که عقل نیز «اگر پیوند خویش را با چشمه خورشید نبرد» آن را تصدیق می‌کند. در حقیقت الگوی شهید آوینی برای تفسیر و تحلیل واقعه عاشورا، همین عشق آسمانی است.
شهید آوینی بخش اعظم «فتح خون» را در محرم سال ۱۳۶۶ به رشته تحریر درآورد و در سال‌های بعد، آن را ویرایش و تکمیل کرد. اما فصل دهم کتاب که باید به وقایع ظهر عاشورا می‌پرداخت، ناتمام مانده است. گویی آوینی این فصل را در عمل و با شهادت خویش به پایان رسانده است.
فتح خون، در ده فصل روایت می‌شود: آغاز هجرت عظیم، کوفه، مناظره عقل و عشق، قافله عشق در سفر تاریخ، کربلا، ناشئه اللیل، فصل تمییز خبیث از طیّب (اتمام حجت)، غربال دهر، سیاره رنج و تماشاگه راز.
* آینه جادو_ جلد دوم: نقدهای سینمایی
این کتاب نقدهای سینمایی شهید سید مرتضی آوینی را طی سال‌های ۷۱-۱۳۶۸ در بر می‌گیرد. بخش عمده مقالات این کتاب به نقد و بررسی فیلم‌های ایرانی در طول پنج دوره جشنواره فیلم فجر ۷۱-۶۷ (جشنواره‌های هفتم تا یازدهم) و ارزیابی سیاستگذاری سینمای ایران در این سال‌ها اختصاص یافته. نویسنده در چند مورد به آثار سینماگران خارجی که در جشنواره فجر به نمایش درآمده و یا در ایران اکران عمومی گرفته اند نیز پرداخته است.
عناوین بعضی از بخش‌ها عبارتند از: فرزندان انقلاب در برابر عرصه‌های تجربه نشده سینما؛ چرا جهان سومی‌ها «هامون» می‌سازند؟؛ ایمان یا نیهیلیسم هامونی؟؛ مضمون عشق در جشنواره نهم؛ سینمای ایران در (دهمین) جشنواره فجر؛ نامه‌ای به دوست زمان جنگ؛ هبوط به روایت آقای ویم وندرس؛ رقصنده با سرخپوستان.
* مجموعه روایت فتح
مجموعه اول «روایت فتح» آوینی شامل ۱۳ مقاله «شب عاشورایی»، «پاتک روز چهارم»، «تاریخ‌سازان چه کسانی هستند؟»، «سقوط»، «دو سال قبل»، با شیرمردان هوانیروز»، «حزب الله»، «تجدید پیمان»، «عروج»، «سربازان امام زمان»، «ضیافت»، «رمزپیروزی» و «راه قدس از کربلا» است.
مجموعه دوم «روایت فتح» شامل ۱۶ مقاله «حنابندان»، «دروازه قرآن»، «به سوی معشوق»، «پیام بسیجی»، «دلباخته»، «یا ابا الفضل العباس»، «آزادی مهران»، «ابر»، «آقا سید»، «رزق حلال»، «دره‌بید»، «زبرالحدید (پاره‌های آهن)»، «چه کسی از جنگ خسته شده است؟»، «جلوه‌ای دیگر از نصرت خدا»، «انصار» و «از آن کربلا تا این کربلا» است.
مجموعه سوم «روایت فتح» شامل ۱۵ مقاله با عناوین «قاسم»، «جاده»، «رضا»، «تیم آتش»، «سه ورق از تاریخ مقاومت»، «سپاه»، «مردم»، «کربلا»، «سرباز گمنام»، «پیران توپخانه»، «انگیزه‌های الهی»، «دیدار»، «راهگشایان نور»، «یادی از سه دلباخته»، «پیام امیر»، «یادگار حسن»، «علمدار» و «پل حاج اسدالله» است.
مجموعه چهارم «روایت فتح» شامل ۱۱ مقاله «سرباخته کوی عشق»، «اِشنو؛ سرداری از ایل قشقایی»، «بر ستیغ جبال فتح»، «صادقیه»، «سحر یا معجزه؟»، «یادی از گذشته‌های جنگ»، «ما همه چیز را مدیون خون شهدا هستیم»، «یادی از آقا تقی»، «سید شهدای جهادگران»، «موجیم که آسودگی ما عدم ماست» و «مرثیه و انصار المهدی» است.
مجموعه پنجم «روایت فتح» از ۱۵ مقاله با عناوین «شیخان (با گردان خیبر)»، «حلبچه در آتش»، «کهف گمنامی»، «در اطراف پل»، «دسته ایمان از گروهان عباس ۱،۲ و ۳»، «در راه بازگشت»، «داستان پل، سه سخن / گلستان آتش / یا حسین»، «درخششی دیگر»، «آقا سعید»، «شش روز بعد»، «فقط جمهوری اسلامی» و «مدرسه عشق» تشکیل شده است.
* کتاب توسعه و مبانی تمدن غرب: پیشرفت اقتصادی ی تکامل فرهنگی
این کتاب نوزده فصل دارد و موضوع اصلی آن بررسی مفهوم توسعه‌ی مبتنی بر مبانی معرفتی و تاریخی تمدن غرب است.
فصل‌های گوناگون این کتاب طی سال‌ها ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۶ به صورت سلسله مقالاتی با عنوان «تحقیقی مکتبی در باب توسعه و مبانی تمدن غرب» و به قلم آوینی در ماهنامه جهاد چاپ می‌شد.این کتاب را انتشارات نشر ساقی، که انتشارمجموعه آثار شهید آوینی را برعهده دارد، منتشرکرده است.
موضوع اصلی این کتاب همان طور که از عنوان آن بر می‌آید تحقیق در معنای حقیقی توسعه است که این امر مبتنی بر مبانی معرفتی و تاریخی تمدن غرب مورد توجه قرار گرفته است. دغدغه مکتبی و اسلامی شهید آوینی و همچنین توجه جدی و فهم متعالی ایشان از آرمان‌های انقلاب اسلامی در کنار درک عمیق و همه جانبه ایشان از تمدن غربی و اهداف و مقاصد و تاریخ معرفتی آن باعث شده است که این کتاب مجموعه‌ای کم نظیر از نظریات بدیع و جالب توجه ایشان و همفکرانشان را در بر داشته باشد. مهمترین ویژگی محتوایی مطالب این کتاب آن است که خواننده با دقت در تعابیر و همراهی با سیر کلی مباحث ارائه شده به نگاهی نو و دیدگاهی جدید نسبت به مسائل پیرامون خود از جمله توسعه و مباحث مختلف غرب شناسی رهنمون می‌گردد که در کمتر آثاری این چنین جامع و همراه با نگاه مکتبی و اسلامی می‌توان چنین مطالبی را یافت. این کتاب در ۲۶۲ صفحه عرضه شده است.
