تحليل رابطه ايثار و ازخودگذشتگي با هويت ملي و ابعاد آن در ميان جوانان شهر شيراز

مفاهيم ايثار و از خودگذشتگي به دليل ماهيت و محتوايي كه دارد تقريبا با تمامي موضوعات و مسائل مطرح در حوزه ي ديني، فرهنگي، انساني، اقتصادي و اجتماعي، از جمله حوزهء هويت ملي و ابعاد مختلف آن، ارتباط پيدا مي كند. هدف مقاله حاضر بررسي و شناسايي رابطه بين ايثار و از خودگذشتگي و هويت ملي و ابعاد مختلف آن مي باشد. اين مطالعه با استفاده از روش ميداني و تكنيك پيمايش در بين 400 نفر از دانش آموزان دختر و پسر سال سوم متوسطه، در نواحي چهارگانه آموزش و پرورش شهر شيراز صورت پذيرفته است. براي تحليل تك متغيرها از آماره هايي نظير شاخص هاي تمايل مركزي ]ميانگين، ميانه، مد(نما ) [ استفاده گرديد و براي تحليل ارتباط دو متغيري با توجه به سطوح سنجش متغيرها از آماره هايي مانند همبستگي پيرسون استفاده به عمل آمد. براي تبيين و توضيح مسئله ازتكنيك هاي تحليل رگرسيون چند متغيره، استفاده شده است. نتايج نشان داد كه بين اثار و ازخودگذشتگي رابطه مستقيم و معناداري وجود دارد، بدين معني كه با افزايش ايثار و ازخودگذشتگي، هويت ملي واحساس تعلق به آن نيز در بين افراد بالا مي باشد.

مقدمه:
امروزه افزايش ارتباطات جهاني و جهاني شدن، باعث ايجاد تغييرات فرهنگي بسياري در جوامع مختلف شده است. رواج ارزش هاي گوناگون، قرارگرفتن در معرض انديشه ها وگرايش هاي مختلف، انسان امروزي را در چنان ازخودبيگانگي فرو برده كه انسان خود را به فراموشي سپرده است(گل محمدي 1380). شخصيت انسان امروزي معجوني است از كثرت ارزش ها و هنجارهاي(ناهمخوان) كه او را در كشاكش مسيرهاي زندگي به حيراني كشانده است. تحولات سريع اجتماعي و فرهنگي احساس بي قدرتي سياسي و گرفتارشدن در روند اقتصاد جهاني شده، شخصيت انسان امروزي را در چنان بي ثباتي قرار داده كه نمي داند "كيست" و "چه مي خواهد" و"به كجا مي رود".
اين روند به ويژه در كشورهاي در حال توسعه نمود بيشتري دارد. اين كشورها كه تا چندي پيش داراي ارزش ها، هنجارها و نگرش هاي ويژه خود بوده اند ، با هجوم انواع مظاهر فرهنگي _ اجتماعي غرب، دچار نوعي تناقض و بي هويتي شده اند.
افراد هويت جمعي را در فرآيند اجتماعي شدن و زندگي در جامعه كسب مي كنند و نوع هويت جمعي آنان بستگي به نوع ارتباطي دارد كه آنان به تبع نظام شخصيتي خويش و در بستر يك نظام اجتماعي مشخص با جمع خود برقرار مي كنند. دو فرد معمولا" با استفاده از ضمير "ما" خود را متعلق و منتسب به يك واحد اجتماعي و مكلف به تبعيت از ارزش ها و هنجارهاي آن مي دانند(عبداللهي 1374: 12).
در ايران نيز با توجه به دوران گذار از يك جامعه سنتي به صنعتي، تناقضات بسياري دامنگير به ويژه نسل جوان، در زمينه پاسخگويي به پرسش هايي درباره ي"ارزشها" ، "خود" و "ملت" خود و …شده است.در ان ميان ارزشها و برداشت صحيح از اين معيارها نقش بسيار اساسي در حفظ نظام اجتماعي و آرمانهاي آن دارد.
مي توان گفت عوامل بسيار متنوعي از حوزه هاي متفاوت در ميزان هويت ملي و تعلق خاطر به آن موثر مي باشند كه در حوزه ارزشها، ايثار و از خودگذشتگي نقش اساسي در اين ميان دارد.
با توجه به مباحث مطرح شده شناسايي جايگاه و نقش فرهنگ ايثار و ازخودگذشتگي در شكل گيري ملي ، امري حتمي و ضروري به نظر مي رسد.
با توجه به اين ضرورت، هدف مقاله حاضر بررسي فرهنگ ايثار و ازخودگذشتگي در بين دانش آموزان مقطع متوسطه و نقش آن در تقويت هويت ملي و احساس تعلق به آن مي باشد.

بررسي ادبيات موضوع
در اين بخش ابتدا به بررسي تعاريف دو مفهوم اصلي اين مقاله يعني مفاهيم ايثار و هويت ملي مي پردازيم.

*ايثار
مفهوم ايثار به معني نثار، نثار هر چيز اعم از مادي و معنوي به دو شرط: 1. در عين نياز در تعريف واژه ايثار در قرآن كريم آمده است «و يوثرون علي انفسهم و لو كانوا بهم خصاصه» (سوره حشر / آيه 9)، ايثار مي كنند بر نفس هايشان ولو به آن نياز داشته باشند. 2. شرط دوم نيت عمل است. انگيزه عمل فقط و فقط بايد عشق و محبت به خداوند باشد و هيچ انگيزه غير خدايي در آن نباشد. در سوره مبارك دهر آيه 9 ـ 8 آمده است «و يطعمون الطعام علي حبه مسكينا و يتما واسيرا، انما نطعمكم لوجه الله لا نريده منكم جزائا و لا شكورا» به نيازمندان طعام مي دهند صرفاً به خاطر خدا و رضاي او و بدون توقع و درخواست هيچ پاداش يا چشمداشتي از كسي. لذا به نظر مي رسد روح انسان بايد از قدرت و عظمت بالايي برخوردار باشد تا بتواند در عين احتياج به چيزي و داشتن عشق و محبت نسبت به آن، آن را به ديگران ببخشد و هر چقدر اين نياز بيشتر و آن عشق بزرگتر باشد، ايثار متعالي تر مي شود، تا آنجا كه خداوند شرط رسيدن به نيكويي را انفاق دوست داشتني ها بيان مي كند «لن تنالوا البر حتي تنفقوا مما تحبون» (سوره آل عمران / آيه 92) هرگز به نيكي واقعي نمي رسيد مگر اينكه آنچه را كه دوست داريد ببخشيد.

*هويت ملي
مهم ترين نوع از انواع هويت، هويت ملي است. زيرا در حوزه فرهنگ، اجتماع، سياست و حتي اقتصاد نقشي تعيين كننده دارد. به عبارت ديگر، هويت ملي فراگيرترين و در عين حال مشروع ترين سطح هويت در تمامي نظام هاي اجتماعي _ جداي از گرايش هاي ايدئولوژيك _ مي باشد. اهميت مفهوم هويت ملي نسبت به ساير انواع هويت جمعي، در تاثير بسيار آن بر حوزه هاي متفاوت زندگي در هر نظام اجتماعي است؛ مثلا" هويت ملي در حوزه سياست، آرمان ها را تحقق مي بخشد و يا به قدرت حاكم مشروعيت مي دهد و بر ميزان نفوذ آن مي افزايد(حاجياني 1379 : 197)
گذشته از سطح فردي، هويت در سطوح بالاتر و عام تر به مفهوم هويت جمعي نيز قابل رويت است و منظور از آن حوزه اي از حيات اجتماعي است كه فرد خود را با ضمير "ما" متعلق و منتسب بدان مي داند و در برابر آن احساس تعهد و تكليف مي كند. اين هويت هاي جمعي را مي توان در سطوحي مرتب از كوچك و خاص به بزرگ و عام چون خويشاوندي، هم طايفگي، هم محلي، هم روستايي، هم زباني، همشهري، هموطن، هم مذهب و هم نوع بودن تقسيم بندي كرد(حاجياني 1379 : 196). بنابراين هويت ملي؛ به مشخصات و ويژگي هايي گفته مي شود كه در درون جامعه نوعي انسجام كلي ايجاد مي كند و آن جامعه را از جوامع ديگر متمايز مي كند. هويت ملي عبارت است از ويژگي هايي كه ابعاد پنجگانه ملت _ بعد روانشناختي، بعد فرهنگي، بعد سرزميني، بعد سياسي و بعد تاريخي"(گيبرنا 1378 : 81) _ در هر جامعه خاصي به خود مي گيرد.
براين اساس اگر هويت ملي را نوعي احساس ملي يا ناسيوناليسم بناميم. تعريف ارايه شده از آن عبارت است از وجود احساس مشترك يا وجدان و شعور جمعي در ميان عده اي از انسانها كه يك واحد سياسي يا ملت را مي سازند. اين وجدان جمعي است كه در درون شخصيت افراد حاضر در جامعه و بين آنها و گذشتگان و اسلافشان رابطه و دلبستگي هايي ايجاد مي كند و روابط و مناسبات آنها را با هم و با ساير ملل رنگ مي دهد و آمال و آرمانهاي آنان را به هم نزديك و منطبق مي سازد.
براين اساس هويت ملي فرآيند پاسخگويي آگاهانه يك ملت به پرسش هايي پيرامون خود، گذشته، كيفيت، زمان، تعلق، خاستگاه اصلي و دائمي، حوزه تمدني، جايگاه سياسي، اقتصادي، فرهنگي و ارزش هاي ملهم از هويت تاريخي خود است. همچنين هويت ملي را مي توان مجموعه اي از نشانه ها و آثار مادي، زيستي، فرهنگي و رواني اي دانست كه سبب تفاوت جوامع از يكديگر مي شود. هويت ملي اصلي ترين سنتز و حلقه ارتباطي بين هويت هاي خاص محلي و هويت هاي عام فراملي است. مفهومي متحول، تكامل افته و پويا دارد. به اين ترتيب، هويت هاي فراملي پيوسته در تكميل و بازتوليد هويت ملي موثر هستند؛ هرچند امكان تنزل و انسداد سطح هويت ملي را نيز نمي توان ناديده گرفت، به ويژه اينكه در شرايط متغير، سطح هويت جمعي نيز تغيير مي كند و متحول مي شود(حاجياني 1379 : 195).
هويت ملي مقوله اي از نوع دانش و گرايش است و زماني مي گوييم هويت ملي شكل گرفته است كه به صورت يك طرحواره يا شبكه ذهني در نظام شناختي، عاطفي و رفتاري فرد ايجاد شده باشد. در اينجا منظور از طرحواره سازماني از عناصر(موضوع ها، تصويرهاي ذهني و نگرشها) است كه مجموعه بزرگتري از اطلاعات معنادار مربوط به يك مفهوم كلي را نشان مي دهد و در اين مقوله نگرشها داراي اهميت ويژه اي هستند؛ چرا كه از آنان به حالات پيچيده انساني ياد مي شود كه بر رفتار فرد نسبت به افراد ديگر، چيزها يا رويدادها اثر مي گذارد و تعيين كننده نوع رفتار فرد، در برخورد با مسايل فردي و اجتماعي خواهد بود(طالبي1379 : 60).
بنابراين مي توان گفت كه "هويت ملي مجموعه اي از گرايشها و نگرشهاي مثبت نسبت به عوامل عناصر و الگوهاي هويت بخش و يكپارچه كننده در سطح يك كشور به عنوان يك واحد سياسي است. براساس اين تعريف، هويت ملي به عنوان مفهومي مركب و چند ركني در نظر گرفته شده است كه در سطح ذهنيت و رفتار يكايك شهروندان قابل بررسي و جست و جو است. برخي از محققان بر اين عقيده اند كه هويت ملي را مي توان مترادف "خلق و خوي"، طبيعت ثانوي و يا ويژگي يا منش ملي دانست"(حاجياني 1379 : 197).
استاد مطهري معتقد است: "اگر هويت ملي را نوعي احساس ملي يا ناسيوناليسم بناميم، تعريف ارايه شده از آن عبارت است از وجود احساس مشترك يا وجدان و شعور جمعي در ميان عده اي از انسان ها كه يك واحد سياسي يا ملت را مي سازند. اين وجدان جمعي است كه در درون شخصيت افراد حاضر در جامعه و بين آنها و گذشتگان و اسلافشان رابطه و دلبستگي هايي ايجاد مي كند و روابط و مناسبات آنها را با هم و با ساير ملل رنگ مي دهد و آمال و آرمان هاي آنان را به هم نزديك و منطبق مي سازد"(رزازي فر 1379 : 119).
بنابراين، هويت ملي نوعي احساس تعهد و تعلق عاطفي نسبت به اجتماع عام(ملي) مي باشد كه موجب وحدت و انسجام جامعه است و بخشي از هويت فرد را تشكيل مي دهد(رزازي فر، 1379 : 106).

*تئوري جداافتادگي اجتماعي
يكي از تئوريهاي مطرح در زمينه رابطه ايثار و ازخودگذشتگي با هويت اجتماعي، تئوري جدا افتادگي اجتماعي است كه بر تعيين هويت گروهي به عنوان جايگزين هويت اجتماعي نوجوانان در شرايط خاصي تاكيد دارد.
اين تئوري تصريح مي كند "جدا افتادگي" يا "تنهايي اجتماعي" كه در اثر فقدان حس ايثار و از خودگذشتگي و قرارگرفتن فرد در حاشيه جامعه حاصل شده است، منجر به احساس بي هويتي اجتماعي نوجوانان شده و به طور ويژه اي براي آنان مشكل ساز مي شود. در اين صورت نوجوانان براي كسب هويت خودشان، به گروه همسالان رجوع كرده و با عضويت گروهي خود در گروه همسالان موقعيت جديدي را در جامعه براي تعريف از خودشان پيدا مي كنند
( Web site ,P: 35 -37 ) با بررسي نظريات ارائه شده و تحقيقات پيشين انجام شده در مورد هويت ملي و بحران هويت توان چند خط مشترك فكري يافت كه عمده تاكيد نظريه پردازان هويت بوده است. بر اساس نظريات تحقيق عمده ترين متغير موثر بر هويت ملي ، احساس ايثار و ازخودگذشتگي مي باشد كه بر اساس آن فرد خود را جزيي از جامعه دانسته، در راه جامعه ايثار و ازخودگذشتگي دارد و نسبت به آن احساس دلبستگي عاطفي مي كند. احساس ايثار و ازخودگذشتگي وقتي به وجو مي آيد كه فرد در تعامل با ديگران بوده و شبكه چندگانه روابط اجتماعي اش گسترش يابد و به عبارت ديگر احساس انزوا و تنهايي ننمايد. مهمترين منبع گسترش روابط چندگانه اجتماعي طبق نظريه مقوله بندي، عضويت در مقولات اجتماعي مي باشد كه مي تواند به عنوان عضوي از اين مقولات در آن ايفاي نقش نمايد. البته اين عضويت هنگامي اتفاق مي افتد و مؤثر است كه فرد به سودمندي مشاركت اجتماعي خود آگاه باشد و اين عضويت را داراي اثر بداند. با توجه به مباحث مطرح شده، فرضيه اساسي اين مقاله عبارت مي باشد از:
افرادي كه داراي احساس ايثار و ازخودگذشتگي مي باشند، داراي هويت ملي قوي تري نسبت به كساني كه اين احساس را ندارند، مي باشند.

*روش
نوع تحقيق حاضر از نوع بنيادي كاربردي است. روش تحقيق مورد استفاده ميداني است كه از روشهاي اسنادي نيز در مطالعات مقدماتي استفاده گشته است. تكنيك تحقيق پيمايش يا تحقيق زمينه يابي مي باشد البته در تحقيق حاضراز تكنيك مطالعات كتابخانه اي نيز استفاده گشته است. ابزار جمع آوري داده ها پرسشنامه خود اجرا مي باشد كه قسمتهاي اصلي پرسشنامه شامل سئوالات مربوط به سنجش متغير مستقل و سئوالات مربوط به سنجش هويت ملي و ابعاد آن. اين پرسشنامه توسط محقق طراحي و ساخته شد، كه اعتبار و روايي آن نيز مورد تائيد قرار گرفت.
جامعه آماري تحقيق كليه دانش آموزان دختر و پسر مشغول به تحصيل در پايه سوم متوسطه در نواحي چهار گانه شهر شيراز بودند كه حجم نمونه اي 400 نفره بر اساس متد نمونه گيري انتخاب شدند.
به منظور سنجش رابطه فرهنگ ايثار و ازخودذشتگي و هويت ملي ، هردو متغير معرف سازي شده و براي هركدام گويه هايي طراحي گشت. پس از اتمام مرحله جمع آوري داده ها ، كليه اطلاعات لازم مورد بازبيني قرار گرفته و پس از ساختن دفترچه كد كامپيوتري بر اساس سطوح اندازه گيري، متغيرها و گويه هاي مورد نظر كد گذاري و استخراج گرديد. در مرحله بعد كليه اطلاعات به كامپيوتر منتقل شد و تغييرات لازم براي شاخص سازي صورت سپس برا ي پردازش ، تجزيه و تحليل آماري داده ها از نرمافزار كامپيوتري استفاده گرديد.

*تعاريف نظري متغيرها
- احساس ايثار و ازخودگذشتگي: احساسي كه براساس آن فرد خود را جزئي از جامعه دانسته، حاضر است در راه آرمانها و ارزشهاي آن ايثار و ازخودگذشتگي داشته باشد ونسبت به آن داراي دلبستگي و علاقه مي باشد.
- هويت ملي: مهمترين نوع هويت مي باشد، هويت ملي نوعي احساس تعهد و تعلق عاطفي نسبت به اجتماع عام(ملي) مي باشد كه موجب وحدت و انسجام جامعه است و بخشي از هويت فرد را تشكيل مي دهد.
در اين مقاله هويت ملي در 7 بعد شامل ابعاد تاريخي، جغرافيايي، زباني، قومي عام گرا، فرهنگي و ديني در نظر گرفته و اندازه گيري شد.

بحث و نتيجه گيري
در اين قسمت ابتدا به بررسي آماره هاي توصيفي مربوط به روابط متغيرها مي پردازيم.





نمودار شماره(1) توزيع فراواني پاسخهاي پاسخگويان به معرفهاي احساس ايثار و ازخودگذشتگي

همانگونه كه توزيع پاسخگويان بعد از تبديل به مقياس 0 تا 100 در نمودار فوق نشان مي دهد، 39% پاسخگويان در حد فاصل بين 40 تا 60 قرار گرفته كه احساس تعلق متوسط به جامعه دارند، 22% نمره كمتر از 40 اخذ كرده كه احساس تعلق كمي به جامعه دارند و 34 % پاسخگويان نيز نمره بيش از 60 اخذ كرده كه نشان دهنده احساس تعلق بالاي آنها به جامعه مي باشد .


نمودار شماره(2) توزيع فراواني پاسخهاي پاسخگويان به معرفهاي هويت ملي

توزيع پاسخگويان بر روي مقياس 0 تا 100 هويت ملي كه از تركيب 7 بعد آن حاصل آمده است، نشان ميدهد كه 31 درصد دانش آموزان با اخذ نمره بين 40 تا 60 داراي هويت ملي متوسط هستند، 47 درصد دانش آموزان با اخذ نمره بالاتر از 60 داراي هويت ملي بالا مي باشند و 22 درصد نيز داراي هويت ملي ضعيف مي باشند.بنابراين با توجه به ميانگين 7/57 مي توان نتيجه گرفت كه هويت ملي دانش آموزان در حد متوسط رو به بالا مي باشد. توزيع نمودار نشان مي دهد كه بسيار به توزيع نرمال نزديك بوده البته داراي چوگلي منفي اندكي مي باشد.

مدلهاي همبستگي
به منظور بررسي رابطه ميان متغير احساس ايثار و از خودگذشتگي در راه آن با هويت ملي و ابعاد هفتگانه آن از دو آزمون عمده استفاده گشت كه شامل آزمون هبستگي پير سون و رگرسيون خطي است كه دراين بخش به بررسي ضرايب همبستگي حاصله از آزمونها پرداخته مي شود.
در ضريب همبستگي پيرسون كه به صورت غير تفكيكي انجام گرفت نتايج نشان مي دهد كه اين متغير با هويت ملي و ابعاد آن داراي رابطه بوده و در سطح اطمينان 99 درصد و بعضاً 95 درصد معني دار مي باشند.
دراين قسمت به بررسي دقيق تر اين رابطه با هويت ملي و ابعاد آن مي پردازيم.
متغير احساس ايثار و ازخودگذشتگي، به عنوان يكي از اساسي ترين متغيرهاي مطرح در مدل نظري هويت ملي كه بسياري از نظريه پردازان نيز به آن اشاره كرده اندبا هويت ملي وتمام هفت بعد آن داراي معني داري بالايي مي باشدكه نشان دهنده رابطه قوي مثبت ميان اين متغير و هويت ملي و ابعاد هفتگانه آن مي باشد. اين احساس به عنوان پايه تعهد تعميم يافته به جامعه تأثير قابل ملاحظه اي در روند شكل گيري و تثبيت هويت ملي دارد. از ميان ابعاد هويت ملي احساس ايثار و ازخودگذشتگي بيشترين تأثير را به ترتيب روي بعد جغرافيايي ، بعد فرهنگي ، بعد ديني ، بعد اجتماعي ، بعد تاريخي ، بعد قومي ، و بعد زباني دارد.



مدل رگرسيون خطي هويت ملي
در اين پژوهش علاوه بر متغير احساس ايثار و ازخودگذشتگي متغيرهاي ديگري نيز در مدل علي تحقيق وجود داشت تا بر اساس آن تاثيرات ساير متغيرها بر هويت ملي نيز سنجيده شود. در اين مقاله ما فقط به تاثيرات متغير مورد نظر يعني متغير احساس ايثار و ازخودگذشتگي مي پردازيم.
جدول شماره (2) ضرايب رگرسيون خطي هويت ملي روي متغير مستقل با كنترل متغير هاي پيشينه اي آورده شده است.
ضريب رگرسيون متغير مستقل روي هويت ملي جدول شماره (2)
ضرايب استاندارد شده Sig.
Beta
احساس ايثار و ازخودگذشتگي 619/0 000/
متغير وابسته: هويت ملي

آنچنانكه مشاهده مي شود متغير احساس ايثار و ازخودگذشتگي ، معني داري و اثر خود را بر هويت ملي نشان مي دهد. آن چنان كه پيداست به ازاي افزايش يك واحد در احساس ايثار و ازخودگذشتگي 619/. به هويت ملي دانش آموزان افزوده مي شود.

R2 مدل 43/0 مي باشد كه به صورت تعديل شده 40/0 درآمده است.
مدل R Rتعديل شده
1 43/0 40/0
مفهوم جدول فوق به اين معناست كه متغير احساس ايثار و ازخودگذشتگي خود به تنهايي 40% از تغييرات متغير وابسته يعني هويت ملي را پوشش مي دهد( تبيين مي كند).
اما همچنان كه اشاره شد اين متغير تنها يكي از مجموعه متغيرهاي مستقل بود كه بدان پرداخته شد. در مدل نهايي كه همه متغيرهاي مستقل وارد جدول رگرسيوني شدند و اثرات تمام متغيرهاي مستقل و پيشينه اي كنترل شد اثر متغير احساس ايثار و ازخودگذشتگي به 399/0 كاهش يافت كه هنوز هم خود را به عنوان قوي ترين متغير در مجموعه اي از متغيرها نشان مي دهد.
در مدل نهايي به ازاي افزايش يك واحد در احساس ايثار و ازخودگذشتگي 399/. به هويت ملي دانش آموزان افزوده مي شود.

نتيجه گيري:
همانطور كه مشاهده شد ، ضريب همبستگي پيرسون بدست آمده بين ايثار و ازخودگذشتگي و ميزان هويت. ملي حاكي از رابطه اي قوي بين اين دو متغير مي باشد
63/0 r =
اين معناداري و اثر قوي را مي توان در ساير ابعاد هويت ملي نيز يافت. اين امر بدين معناست كه هرقدر ايثار و ازخودگذشتگي و احساس ايثار و ازخودگذشتگي در افراد افزايش پيدا كند هويت ملي نيز در جامعه قوي تر مي شود.و بر هويت ملي افراد افزوده مي شود.
ضريب بتاي اين متغير در تبيين تغييرات متغير وابسته نيز درحدود61/0 مي باشد.بدين معنا كه با افزايش يك واحد در احساس ايثار و ازخودگذشتگي 61/0 به ميزان هويت ملي آنان افزوده مي شود.

منابع و مأخذ:
1- اسماعيليان، مهدي، 1384، راهنماي جامع ، چاپ اول، انتشارات ناقوس
2- حاجياني، ابراهيم، 1379. تحليل جامعه شناختي هويت ملي در ايران و طرح چند فرضيه، فصلنامه مطالعه ملي سال دوم، شماره 5، صفحه (193 – 228).
3- رزازي فر، افسر، 1379. الگوي جامعه شناختي هويت ملي در ايران. فصلنامه مطالعات ملي، سال دوم، شماره 5، صفحه (101 - 115 ).
4- عبداللهي، محمد، 1374. بحران هويت جمعي و ديناميسم و مكانيزم تحول آن در ايران و تاثير آن بر ديناميسم مبادله فرهنگي ايران و جهان، نامه پژوهش، شماره 2 و 3.
5- عبداللهي، محمد، 1375. جامعه شناسي بحران هويت، نامه پژوهش، سال اول، شماره 2 و 3 (صفحه 135 – 162).
6-گل محمدي، احمد، 1380. جهاني شدن و بحران هويت، فصلنامه ملي سال سوم، شماره 10 (صفحه
14 – 20 ).
7- هومن، حيدر علي، 1373، استنباط آماري در پژوهش رفتاري،چاپ سوم، نشر پارسا

8-Websile/www.core concepts identity and community.htm. The problem of identity.

نويسنده: جليل عزيزي كارشناس ارشد پژوهش اجتماعي