نقش الگوها و پدیدارهای ذهنی در تکوین «روایت» خاطرات جنگ در سه خاطره نوشت

نقش الگوها و پدیدارهای ذهنی در تکوین «روایت» خاطرات جنگ در سه خاطره نوشت بابانظر، یکی از این روزها به بلوغ رسیدم، و چزابه

پژوهشگر: تیمور مالمیر، فردین حسین پناهی

چکیده:

خاطره نوشت ها با ویژگی هایی منحصر به فرد، هرچند از منابع تاریخ جنگ به شمار می روند، غالبا در دسته ای متمایز از منابع و متون تاریخی طبقه بندی می شوند. این نکته به ویژگی های روایی خاص این آثار مربوط می شود، چنان که در ان ها مرزمیان تاریخ و ادبیات همواره در نوسان است. در این پژوهش، به منظور شناخت ویژگی های روایی و مؤلفه های حاکم بر روایت پردازی خاطرات جنگ و بررسی فرضیه امکان دست یابی به الگویی بنیادین در روایت این گونه خاطرات، سه خاطره نوشت از خاطرات دفاع مقدس (بابانظر، یکی از این روزها به بلوغ رسیدم، و چزابه) به عنوان زمینه بررسی موردی انتخاب و فرایند ها و مؤلفه های مؤثر در روایت پردازی آن ها بر مبنای نظریه ساختارگرایی بررسی و تحلیل شده است. بررسی ساختار رواییِ خاطره نویسیِ جنگ نشان می دهد ریختی واحد در ساختار رواییِ این خاطرات تکرار می شود. نقش مهمّ الگوهای ذهنیِ جمعی در تکوین ساختار رواییِ خاطره نوشت ها، در کنار ویژگیِ انتزاعی و هم زمانیِ «ساختار»، جنبه ناخودآگاه ساختار رواییِ خاطره نوشت ها را تشدید کرده است. مرکزیّت ذهن راوی، در تکوین روایت خاطرات جنگ، باعث شده است تا «خود» (منِ راوی)، به عنوان ساختار ادراکی و شناختیِ مرکزی در انسان، در مرکز روایت پردازیِ خاطره نوشت ها قرار بگیرد. با توجه به وجود الگوی قهرمانی و ابرمردی در ساختار راوییِ خاطراتِ بررسی شده و ارتباط ژرف ساخت روایی این آثار با الگوهای ذهنی جمعی، ژرف ساختِ آنها بر اساس کهن الگوی «آشناسازیِ قهرمانی» شکل گرفته است. نقش تعیین کننده «روایت» و الگوهای ذهنی در تکوین روایت خاطرات جنگ باعث شده، در این خاطرات، «تلقّی از واقعیّت جنگ» نقشی تعیین کننده در گزارش «واقعیت جنگ» داشته باشد.

کلید واژگان: خاطره نویسی جنگ، روایت، الگوهای ذهنی جمعی، خود، ساختار آشناسازی قهرمانی