کتابی تخصصی درباره تعزیه منتشر شد
به هر روی در سال های اخیر با توجه به اینکه خود این هنر نیز کم کم در حال فراموشی و در معرض آسیب های فراوانی چون تحریف و ریزش مخاطب است، کمتر دیده می شود که کسی به دنبال پژوهش و تحقیق در این خصوص باشد؛ در حالی که شاید همین پژوهش ها در کاهش آسیب ها و فراموشی این هنر اصیل آیینی مذهبی موثر باشد. کاری که به‌تازگی یکی از تعزیه‌خوانان و پژوهشگران این حوزه در اراک انجام و کتابی کامل و جامع در باب تعزیه به علاقه‌مندان و اجراکنندگان تعزیه ارائه داده است.
اسماعیل مجللی، پژوهشگر، تعزیه‌خوان و از همکاران حوزه هنری استان مرکزی از سال ۸۹ اقدام به تحقیق و پژوهش برای تالیف این کتاب کرد و تا سال ۹۶ به این کار ادامه داد. هم‌اکنون کتاب او منتشر و در دسترس علاقه‌مندان است.
شاید بتوان کتاب او را نخستین و تخصصی‌ترین کتاب پژوهشی تعزیه دانست زیرا در حوزه های مختلفی چون: مرثیه سرایی در عزای امام حسین (ع) در ادبیات کهن فارسی، زمان و مکان دقیق شکل گیری تعزیه خوانی در ایران، عزاداری ها و سوگواری های نمایشی با محوریت عاشورا در مناطق مختلف کشور، علل و عوامل پیدایش تعزیه، بررسی وضعیت ادبیات، نمایش، موسیقی، معماری و نقاشی ایران در هنگام شکل گیری تعزیه، نقش زنان، میرزاها، ملاهای مکتب دار، خَوانین، ارباب ها و سایر تیپ های عمومی در شکل گیری تعزیه، تعزیه خوانی در میان ترک ها، اعراب، اقوام لر و سایر اقوام ایرانی و ۳۱ استان کشور از گذشته تا امروز، شباهت داستان ها و قصه های سنتی ایران با تعزیه، اجرای تعزیه های سیار، کیفیت تعزیه خوانی در شهرها و روستاها، شاعران نسخه های تعزیه، آرای متفکران، منتقدان ادبی و اندیشمندان قرن بیستم در تعزیه، انطباق تعزیه ایران با تراژدی های یونان باستان، نمایش های قرون وسطی، میسترهای فرانسه و میرآکل های انگلیس، نقش انقلاب اسلامی در پیشبرد تعزیه و صدها نکته ناگفته و ناشنیده از تعزیه؛ این ها عناوینی هستند که مجللی در این کتاب به آن ها پرداخته است.
اسماعیل مجللی در گفت‌وگویی که در مورد کتاب و ضرورت تالیف آن صورت گرفت اظهار کرد: اولین دلیل برای تالیف این کتاب علاقه شخصی من بود؛ زیرا من خود سال هاست در این حوزه فعال هستم و ضرورت آن را احساس می‌کردم.
وی ادامه داد: در خصوص تعزیه در سال های اخیر هیچ پژوهشی انجام نشده بنابراین اغلب منابع قدیمی هستند و همان ها نیز در بازار وجود ندارند. اغلب کتاب هایی هم که در حال حاضر در حوزه تعزیه تالیف می شود مربوط به نسخه های تصحیح شده است و تاکنون کار پژوهشی به طور کامل در این خصوص نشده بود و منابع کامل و دقیق در اختیار علاقه‌مندان و تعزیه خوانان نبود.
این پژوهشگر تعزیه ادامه داد: از طرفی نبودِ این منابع باعث شده بود تا اظهار نظرهای مختلفی که اغلب پشتوانه علمی نداشت و بیشتر بر پایه حدس و گمان بود از سوی برخی تعزیه خوان ها عنوان شود، بنابراین بر خود دیدم تا به بررسی این ادعاها و اظهار نظرها در این کتاب بپردازم که بیشتر آن ها را با دلیل و مدرک مستند و علمی مورد نقد قرار داده و رد کرده ام.
مجللی توضیح داد: در ارتباط با تعزیه نکات و مطالبی وجود دارد که تاکنون در هیچ کتاب و منبعی نیامده است، در این کتاب نزدیک به ۲۰۰ تا ۳۰۰ نکته جدید آورده شده است.
وی با بیان اینکه یکی از بخش های مهم کتاب پرداخت به تعزیه در مناطق و استان های مختلف کشور است، گفت: در این بخش نحوه اجرای تعزیه در هر استان به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است و به بررسی تعزیه در میان اقوام و استان های مختلف از گذشته تا امروز پرداخته شده و نقاط ضعف و قدرت، ویژگی های منحصر بفرد، افراد تاثیرگذار هر منطقه آورده شده است.
این پژوهشگر و محقق اراکی گفت: تعزیه ایران مانند تابلوی رنگارنگی است که هر استان یک بخش از آن را رنگ آمیزی کرده است حالا ممکن است نقش هر استان در آن متفاوت باشد و در این تابلو رنگارنگ پررنگ یا کم‌‌رنگ باشد.
مجللی توضیح داد: اهمیت این بخش از آن جهت است که گاه دیده می شود برخی ادعا می کنند که استان و منطقه آن ها مهد تعزیه است در حالی که ادعاها و اظهار نظرها بدون مدرک، سند و پیشینه علمی است؛ ولی این بررسی نشان می دهد که تعزیه مختص به کل ایران است نه یک استان یا قوم خاص، در واقع کلیت اجرای تعزیه در تمام مناطق ایران یکی است و تنها در برخی جزئیات تفاوت هایی وجود دارد.
وی در پاسخ به این سوال که نحوه پژوهش در سراسر کشور برای او چقدر زمان برد و چگونه بوده، گفت: تحقیقات و پژوهش برای نوشتن این کتاب هفت سال ادامه داشت، از طرفی خود من حدود سه دهه است که در زمینه تعزیه‌خوانی و پژوهش در باب آن فعال هستم؛ بنابراین به شرایط تعزیه در بیشتر مناطق کشور آشنایی داشتم و این آگاهی به من خیلی کمک کرد.
این پژوهشگر اراکی درخصوص برخی از بخش‌های دیگر کتاب گفت: یکی از بخش‌های کتاب به بررسی شباهت داستان و قصه های سنتی ایران با تعزیه و وجه شباهت و افتراق آن پرداخته است. بررسی های این بخش نشان می‌دهد که ساختار تعزیه شبیه ادبیات داستانی است.
مجللی ادامه داد: نکته مهم دیگری که شاید تا به حال به آن پرداخته نشده بود، بررسی آرا و نظرات اندیشمندان غربی در مورد تعزیه بود. بیشتر آرایی که ما به تعزیه نسبت می دهیم مربوط به اندیشمندان غربی قرن بیستم هستند، در حالی که تعزیه هنری است که در قرن نوزدهم شکل گرفته و رونق داشته است. من سعی کردم در این کتاب این نظریه‌ها را بررسی و بسیاری را با دلیل علمی و مستند رد کنم.
وی اضافه کرد: سعی شد در این کتاب تاریخ مشخصی و دقیقی از آغاز تعزیه با توجه به بررسی ادبیات، هنر، نمایش، موسیقی، معماری و هنری ایران برسیم که با توجه به منابع و بررسی های انجام شده این هنر مربوط به قرن نوزدهم و دوره قاجار است.
مجللی اظهار کرد: برای نوشتن این کتاب ۳۸۰ تا ۳۹۰ مجلس مطالعه شده و در کنار آن ها وقف نامه، یادداشت های مختلفی در مناطق متفاوت کشف و مکتوب شد، همچنین نزدیک به ۲۵۲ منبع کتابخانه ای مورد بررسی قرار گرفت تا به بخش های مختلف و زوایای نپرداخته شده تعزیه ایران پرداخت.
